cia�a ja�niejszy...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

P�ywa bardzo wolno, zwykle ok. 8 km/godz., wyj�tkowo do 15 km/godz. Od�ywia si� drobnymi skorupiakami. Ci��a
trwa ok. l roku; noworodek ma 3,5�5,5 m d�ugo�ci. Laktacja trwa r�wnie� ok. roku; samica rodzi
wieloryby
424
co 2 lata. W.g. ca�y rok przebywa w ch�odnych wodach w pobli�u lod�w arktycznych. Wyst�powa� w ch�odnych obszarach m�rz p�kuli
p�nocnej, w Atlantyku i Pacyfiku. By� obiektem zaciek�ych polowa� wielorybniczych, gdy� �atwo go zdoby�, p�ywa bowiem wolno, a
martwy nie tonie. Obecnie jest ca�kowicie chroniony i tylko Eskimosi zabijaj� pewn� liczb� osobnik�w. Dzi� spotyka si� go tylko u
arktycznych wybrze�y Kanady i w rejonie cie�niny Beringa. [K.K.]
wieloryby � du�e gatunki z rz�du �-waleni, b�d�ce obiektem polowa� (wielorybnictwo). Nale�� tu wszyscy przedstawiciele
fiszbinowc�w, a tak�e kaszalot z podrz�du z�bowc�w. W. obejmuj� najwi�ksze zwierz�ta, jakie kiedykolwiek �y�y na Ziemi. W. by�y
przedmiotem po�ow�w Eskimos�w i innych lud�w nadbrze�nych, kt�re wykorzystywa�y te� sztuki wyrzucone przypadkowo na
brzeg. Wielorybnictwo w Europie, na Atlantyku, zacz�li uprawia� Baskowie ju� w XI w.; przedmiotem po�ow�w by� wieloryb biskajski.
Na wi�ksz� skal� rozwija si� ono od XVI w., uprawiane pocz�tkowo g��wnie przez Holendr�w, nast�pnie te� przez Norweg�w,
Anglik�w, Du�czyk�w, Niemc�w i Francuz�w. Polowano g��wnie na p�nocnym Atlantyku na w. grenlandzkie, kt�re poruszaj� si�
powoli, a zabite nie ton�. Upolowane sztuki holowano do stacji na brzegach, g��wnie na Spitsbergenie, gdzie je przerabiano uzyskuj�c
t�uszcz i fiszbin. Wyt�pienie w. biskajskich i grenlandzkich spowodowa�o upadek tego typu wielorybnictwa.
Od XVIII w., g��wnie w latach 1820�1850, rozwin�o si� ogromnie polowanie na kasza -loty. Uprawiali je g��wnie �eglarze
ameryka�scy, a terenem po�ow�w by� Pacyfik. Co roku wyrusza�o w�wczas 500�
�700 �aglowc�w, a ubijano 7�10 ty�. kaszalot�w. Szczeg�lnie ceniony by� s p e r m a-c e t, substancja woskowa wyst�puj�ca w g�owie,
u�ywany jako surowiec do wyrobu �wiec. T�uszcz wytapiano na pok�adzie statk�w. Polowano z �odzi, pos�uguj�c si� r�cznymi harpunami
i lancami. Zastosowanie nafty do o�wietlenia i spadek pog�owia wieloryb�w przynios�y po 1860 r. upadek i tego typu wielorybnictwa.
W drugiej po�owie XIX w. rozwin�o si� na Pacyfiku wielorybnictwo przybrze�ne, uprawiane przez Rosjan i Japo�czyk�w. W 1866 r.
Norwegowie zbudowali pierwszy stalowy statek wielorybniczy o nap�dzie parowym, a w 1868 r. norweski wielorybnik Svend Foyn
wynalaz� dzia�o wystrzeliwuj�ce harpun. Umo�liwi�o to polowanie na w. fa�dowce, zbyt szybkie dla dawnych wielorybniczych �odzi
wios�owych, i o�ywi�o wielorybnictwo, g��wnie norweskie. Szybkie przetrzebienie wieloryb�w na p�nocnym Atlantyku spowodowa�o
ekspansj� wie-lorybnicz� na wodach antar-ktycznych. Pocz�tkowo przerabiano tam zdobycz w stacjach l�dowych, od 1905 r.
� r�wnie� na statkach. W latach mi�dzywojennych wielorybnictwo szybko wzrasta�o i przynosi�o ogromne zyski. W sezonie
1919/1920 ubito 12 ty�. wieloryb�w, w 1937/ /1938 ju� 55 ty�. W 1930 r. podpisano konwencj� mi�dzynarodow� dotycz�c� po�o-
425
wiewi�rka czikari
w�w wieloryb�w, kt�r� nast�pnie kilkakrotnie odnawiano i uzupe�niano.
Obecnie posiadaczami flot wielorybniczych s� Norwegia, Wielka Brytania, ZSRR, Japonia i Holandia. Opr�cz tego dzia�aj� stacje na
wybrze�ach Norwegii, Kanady, Japonii, Grenlandii, po�udniowej Afryki, Ameryki Po�udniowej, Australii i Nowej Zelandii. G��wn� jednak
rol� odgrywa wielorybnictwo na wodach antar-ktycznych (80% po�ow�w). W sezonie 1966/1967 z�owiono ��cznie 52 832 wieloryby.
Podstaw� po�ow�w s� statki-
-przetw�rnie, kt�rym towarzyszy flotylla statk�w �owieckich. Wystrzeliwany harpun � umocowany na linie � zawiera �adunek prochu
eksploduj�cego w ciele trafionego zwierz�cia. Zabitego wieloryba na-pompowuje si� powietrzem, by nie zaton��, a nast�pnie holuje si�
do statku-przetw�r-ni. Przerabia si� go tam obecnie ca�kowicie, wykorzystuj�c opr�cz t�uszczu tak�e mi�so, z kt�rego otrzymuje si�
m�czk� paszow�. W niekt�rych krajach, zw�aszcza w Japonii, z mi�sa w. sporz�dza si� konserwy.
Mimo �e mi�dzynarodowa konwencja okre�la liczb� w" kt�re mog� by� z�owione, i wprowadza szereg innych o-granicze�, populacja
ich maleje: w sezonie 1956/1957 z�owiono w Antarktyce (bez kaszalot�w) 28 596 osobnik�w, w sezonie za� 1966/1967 � ju� tylko 15
265, po�owy przestaj� wi�c by� op�acalne i kontynuowane s� g��wnie ze wzgl�du na kapita�y uprzednio zainwestowane we flotach wie-
lorybniczych. [K.K.]
wieloryby taldowce (Balaeno-
�pteridae), zwane te� p�etwa-
lami � rodzina z rz�du -^fiszbinowc�w, obejmuj�ca 2 rodzaje z 5 gatunkami. Sp�d cia�a okryty pod�u�nymi bruzdami. P�aty fiszbinu
kr�tkie, sztywne. W.f. p�ywaj� szybko, martwe ton�. S� obecnie podstaw� po�ow�w wielorybniczych. Nale�� do nich sejwal, p�etwal
b��kitny i kar�owaty, finwal oraz d�ugop�etwiec. [K.K.]
wieloryby gtadkosk�re (Balae-
nidae), zwane te� wa�ami � rodzina -^fiszbinowc�w, obejmuj�ca 3 rodzaje z 3 gatunkami. P�etwy grzbietowej zwykle brak, brzuch
g�adki. P�aty fiszbinu bardzo d�ugie i gi�tkie. P�ywaj� powoli, martwe nie ton�, tote� by�y podstaw� po�ow�w w pierwszych okresach
�wielorybnictwa. Obecnie s� rzadkie i chronione. Nale�� do nich wieloryb grenlandzki i biskajski. [K.K.]
wieniec �>rogi i poro�a. wiewi�recznik �i-tupaja.