II)

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

W ruchach dowolnych czynno�ci odruchowe s� modyfikowane w oparciu o pami�� i do�wiadczenie (zwi�zki czasowe - odruchy warunkowe)
zwi�zk�w bia�kowych oraz w przekazywaniu informacji genetycznych. Ka�da zmiana kolejno�ci i �cis�o�ci zapisu na przyk�ad wskutek mutacji gen�w zniekszta�ca informacj� genetyczn� i prowadzi w nast�pstwie do r�nego rodzaju wad rozwojowych lub wrodzonych zaburze� metabolizmu i p�niejszych objaw�w chorobowych.
Bli�sze poznanie mechanizmu dziedziczenia cech fizycznych sk�oni�o wielu badaczy do szukania pod�o�a dziedzicznego dla zdolno�ci umys�owych. Okaza�o si�, �e g�rna granica uzdolnie� umys�owych cz�owieka jest wyznaczana czynnikami genetycznymi, ale poziom i zakres osi�gany przez niego w �yciu zale�y od wp�yw�w �rodowiska, od wychowania i nabytego do�wiadczenia.
Osoby zawieraj�ce ma��e�stwo bardzo rzadko kieruj� si� przes�ankami genetycznymi, tote� w kszta�towaniu rozwoju umys�owego dziecka nale�y po�o�y� g��wny nacisk na oddzia�ywanie wychowawcze, tym bardziej �e u wi�kszo�ci dzieci uzdolnienia umys�owe s� w dostatecznym stopniu zabezpieczone potencjalnie prze� natur�.
Funkcja uk�adu nerwowego
Cechy psychofizyczne przekazane dziecku praez rodzic�w ujawniaj� si� w miar� rozwoju i dojrzewania ca�ego organizmu, a zw�aszcza uk�adu nerwowego. Prawid�owy rozw�j dziecka mo�e by� zak��cony przez choroby i urazy zar�wno w okresie p�odnym (okres ci��y matki), jak i w czasie porodu lub w pierwszych miesi�cach po urodzeniu.
Zak��cenia w uk�adzie nerwowym s� zwi�zane ze zmianami strukturalnymi lub czynno�ciowymi w kom�rkach nerwowych, zwanych neuronami, skupionych w specjalne o�rodki wzgl�dnie w ich wypustkach (neurytach i dendrytach) tworz�cych drogi nerwowe i wzajemne po��czenia mi�dzyneuro-nalne, zwane synapsami (rys. 1).
Do Bada� uk�adu nerwowego nale�y zbieranie wszelkich informacji o bod�cach dzia�aj�cych na cz�owieka w otaczaj�cym �wiecie l o procesach tocz�cych si� wewn�trz jego organizmu za po�rednictwem narz�d�w odbiorczych, tak zwanych receptor�w, a nast�pnie selekcjonowanie, analizowanie i przetwarzanie zebranych informacji celem zaprogramowania odpowiedniej reakcji ustroju.
Do zada� o�rodk�w nerwowych nale�y r�wnie� regulowanie, koordynowanie i scalanie czynno�ci innych uk�ad�w i narz�d�w oraz wnoszenie poprawek do b��dnie realizowanych program�w zachowania i post�powania poprzez sprz�enia zwrotne (rys. 2).
Przewodzenie impulsu nerwowego od neuronu do neuronu odbywa si� w��knami nerwowymi poprzez synapsy, w kt�rych nast�puje przemiana ener-
23
Rys. 2. Schemat "Ko�a odruchowego" (cz�ciowo wg BereteIna i wg Czchai-dze), Mechanizm zadaj�cy okre�la rodzaj ruchu. Uechanizs programuj�cy ustala kolejno�� dzia�ania odpowiednich grup mi�niowych. Sprz�enie proste przekazuje "wzorzec ruchowy" z o�rodk�w centrelaysh 3p narz�d�w wykonawczych (efektor�w). Sprz�enie zwrotne informuje o�rodki o pracy efektor�w przez proprioreceptory (sprz�. zwr. wewn.', i o przedmiocie dzia�ania przez eksteroraceptory (sprz�. zwr. zewu.). Mechanizm por�wnuj�cy okre�la odchylenia od ustalonego programu dzia�ania ("wzorca ruchowego") i wnosi poprawki. Serwomechanizm przekszta�ca pobudzenia w energi� ruchu
gii elektrycznej neuronu nadawczego w swoist� energi� chemiczn� i ponownie z.energii chemicznej w energi� elektryczn� neuronu odbiorczego. W procesie tych przemian rol� neuromediatorow synaptycznych spe�niaj� specjalne substancje chemiczne o dzia�aniu toruj�cym, op�niaj�cym lub hamuj�cym przep�yw pobudzenia z jednego neuronu do drugiego. Zakres i jako�� przekazywanych informacji decyduj* o obrazie �wiata, kt�ry nas otaoza, o jego odbiciu w naszym o�rodkowym uk�adzie nerwowym i jest tworzywem wra�e� oraz wyobra�e�, jest �r�d�em stan�w emocjonalnych, proces�w poznawczych, tw�rczo�ci artystycznej i zachowania si�, jest r�wnie� punktem wyj�cia dla oddzia�ywa� wychowawczych i dydaktycznych.
24
Metody stosowane w wychowaniu i nauczaniu opieraj� si� g�ownia na czynno�ci recepcyjnej narz�du wzroku, s�uchu i dotyku, a skuteczno�� ich zale�na od sprawno�ci strukturalnej i funkcjonalnej uk�adu informacyjnego oraz wykonawczego ujawnia si� w dzia�alno�ci ruchowej dziecka, we wszelkich zaj�ciach w donn i w szkole, jak czynno�ci �ycia codziennego, czytanie, pisanie, zabawy (rys. 3).
O�rodek wzorc�w rzeczy widzianych
Nazwa przedmiotu czytana (stowc napisane-_
wzrokowy rzeczy ogl�danych
s��wczyt pisanych
8�rodek iowy artyku�owanej
Przednot widziany Iwygkjd przedmiotu)
O�rodek mowy ekspresyjny (ruchowy)
Przedmiot s�yszany (d�wie> przedmiotu)
O�rodek ruchowy pisania
O�rodek mowy percepcyjny
O�rodek s�uchowy , s�yszanych d�wi�k�w rzeczy i ich nazw wypowiadanych
\J
Nazwo prztdmotu wypowiadana btowo wypowiadane -"dzwontk")
O�rodek wzorc�w rzeczy s�yszanych
Hys. 3. Sehwwtt ��ezeaia �le" mowy, osy tania l pisania
Narz�d wzroku
Barz�d wzroku ��czy w sobie uk�ad optyczny i nerwowy. TJk�ad optyczny spe�nia funkcj� swoistej "kamery fotograficznej" z soczewk� ogniskuj�c� fale �wietlne, przes�on� reguluj�c� szeroko�� otworu i czas ekspozycji. Struktura nerwowa oka obejmuje siatk�wk� wy�cielaj�c� tyln� cz�� ga�ki ocznej i zawieraj�c� �wiat�oczu�e barwniki, zwi�zki witaminowe i enzymatyczne, kt�re ulegaj�c przemianom chemicznym pod wp�ywem �wiat�a pobudzaj� narz�dy odbiorcze (receptory), w postaci czopk�w i pr�cik�w, znajduj�ce si� w siatk�wce i zapewniaj�ce barwna widzenie.
Upo�ledzenie widzenia barwnego jest spowodowane niedorozwojem czopk�w lub niedoborem barwnika, �lepota na barwy jest dziedziczna l wynika z braku genu warunkuj�cego wykszta�cenie si� odpowiednich czopk�w. Najcz�ciej spotyka si� upo�ledzenie odr�niania barwy czerwonej i
25
zielonej (daltonista), co bardzo utrudnia poruszanie si� na drogach przy regulacji �wietlnej ruchu komunikacyjnego.