ich rodziców miało do narkotyków...
Serwis znalezionych hasełOdnośniki
- Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
- Jeśli rodzice nie dadzą dziecku doświadczyć miłości, jeśli nie ujawnią swoim zachowaniem, że samo jego istnienie jest dla nich radością, dziecko odwróci od...
- – Nie masz powodu, by kochać którekolwiek ze swych rodziców, Gwydionie – powiedziała Morgiana i jej dłoń zacisnęła się na jego ręce, ale zadziwił...
- Rwnoczenie kocha ono rodzica-rywala spostrzegajc go jako osob wszechpotn i wszech-wiedzc, a wic rwnie o skrytych pragnieniach dziecka...
- było dosyć, bo oprócz dwojga głównie zainteresowanych trzeba było jeszcze mieć wzgląd na zdanie rodziców i na to, co świat powie...
- funkcjonowanie wychowawcze rodziny, wskazując na dezorganizację rycia rodzinnego,dezintegrację rociziny, "zastępowanie" przez telewizję rodziców w...
- oczyma osób ~»279stronnych ukryta, nie zawsze prowadzi do pomyślnych rezultatów"' Przygotowanie rodziców do organizowania rodzinno - domowego...
- - co najwyżej rejestrowano zmienne społeczno-ekonomiczne oraz dane dotyczące wykształcenia rodziców...
- - I to również nie odnosi się ani do Aygara czy kogoś z jego pokolenia, ani nawet do ich rodziców...
- Urodził się na Hawajach, a jego rodzice byli Filipińczykami...
- będą się rodzić nowe pokolenia”...
Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
Oznacza to, że nieporozumienie, które dawniej kończyło się
bójką na pięści, może dzisiaj zakończyć się strzelaniną. A jak wskazuje inny ekspert, nastolatki te
„nie bardzo potrafią unikać kłótni”.
16 Thomas Lickona, Educating for Character, New York: Bantam, 1991.
17 Francis Moore Lappe, Paul Martin DuBois, The Quickening ofAmerica, San Francisco: Jossey-Bass, 1994.
18 Amitai Etzioni i in., Character Building for a Democratic, Civil Society, Washington, DC: The Communitarian Network, 1994.
19 ”Murders Across Nation Rise by 3 Percent, but Overall Violent Crime is Down”, „The New York Times” (May 2,1994).
20 „Serious Crimes by Juveniles Soar”, Associated Press (July 25,1994).
255
Daniel Goleman
Inteligencja Emocjonalna
Jednym z powodów, że młodzież tak kiepsko opanowała ową podstawową umiejętność życiową,
jest oczywiście fakt, że nie postaraliśmy się jako społeczeństwo o to, aby nauczono każde dziecko
abecadła opanowywania złości czy pozytywnego rozwiązywania sporów, że nie postaraliśmy się
o nauczenie ich empatii, panowania nad impulsami ani innych elementarnych podstaw
umiejętności emocjonalnych. Pozostawiając przypadkowi nauki emocjonalne, które zdobywają
nasze dzieci, narażamy się na ryzy stracenia okazji niesienia im pomocy w wykształceniu
zdrowego repertuaru emocji, którą stwarza nam powolny proces dojrzewania ich mózgów.
Mimo dużego zainteresowania edukacją emocjonalną wśród niektórych pedagogów, kursy takie
są na razie rzadkością; większość nauczycieli, dyrektorów szkół oraz rodziców nie wie w ogóle o
tym, że istnieją takie programy. Najlepsze wzory kształcenia emocjonalnego znaleźć można poza
głównym nurtem oświaty w nielicznych szkołach prywatnych i zaledwie kilkuset szkołach
publicznych. Oczywiście żaden program, z opisanym tu włącznie, nie jest lekarstwem na
wszystkie problemy, jednak biorąc pod uwagę kryzys, w obliczu którego stoimy my sami i nasze
dzieci, a także dozę nadziei, którą dają kursy kształcenia emocjonalnego, musimy postawić sobie
pytanie: czy nie powinniśmy nauczać wszystkich dzieci tych najważniejszych w życiu
umiejętności, i to bardziej niż kiedykolwiek przedtem?
A jeśli nie teraz, to kiedy?
256
Daniel Goleman
Inteligencja Emocjonalna
Dodatek A
Czym jest emocja?
SŁOWO NA TEMAT TEGO, co nazywam emocją, terminem, nad którego precyzyjnym
znaczeniem zastanawiają się od ponad stu lat psycholodzy i filozofowie. W najbardziej
dosłownym sensie Oxford English Dictionary definiuje emocję, jako „każde poruszenie czy
zakłócenie umysłu, uczucia, namiętności; każdy stan wzburzenia albo podniecenia psychicznego”.
W znaczeniu, w którym używam tu tego słowa, emocja odnosi się do uczucia i związanych z nim
myśli, stanów psychicznych i biologicznych oraz zakresu skłonności do działania. Są setki emocji,
ich barw, odmian, rodzajów i niuansów. W istocie rzeczy jest dużo więcej subtelnych odcieni
emocji niż słów na ich określenie.
Badacze wciąż nie mogą dojść do porozumienia na temat tego, które emocje uważać można za
podstawowe - ów błękit, czerwień i żółcień uczucia, z których odpowiedniej mieszaniny powstają
wszystkie inne barwy - a nawet czy w ogóle istnieją jakiekolwiek podstawowe emocje. Niektórzy
teoretycy grupują emocje w podstawowe rodziny, aczkolwiek nie wszyscy zgadzają się z ich:
propozycjami. A oto najczęściej zgłaszani kandydaci (kandydatki i niektórzy członkowie ich
rodzin:
• Złość: furia, wściekłość, uraza, gniew, irytacja, oburzenie, animozja, niechęć, obraźliwość,
wrogość i, chyba będąca szczytem, patologiczna nienawiść i szał*
• Smutek: żal, przykrość, boleść, melancholia, użalanie się nad sobą, zniechęcenie,
przygnębienie oraz w postaci patologicznej - głęboka depresja.
• Strach: niepokój, obawa, nerwowość, zatroskanie, konsternacja, zaniepokojenie,
onieśmielenie, strachliwość, bojaźń, trwożliwość, popłoch, przerażenie; w postaci
psychopatologicznej - fobie i ataki lękowe.
• Zadowolenie: szczęście, przyjemność, ulga, błogość, rozkosz, radość, uciecha, rozrywka,
duma, przyjemność zmysłowa, miły dreszczyk, uniesienie, zaspokojenie, satysfakcja,
euforia, zaspokojenie kaprysu, ekstaza oraz - na samym końcu skali - mania.
• Miłość: akceptacja, życzliwość, ufność, uprzejmość, poczucie bliskości, oddanie,
uwielbienie, zaślepienie, agape [miłość niebiańska].
• Zdziwienie: wstrząs, zaskoczenie, oszołomienie, osłupienie, zdumienie.
• Wstręt: pogarda, lekceważenie, nieprzychylność, obrzydzenie, odraza, niesmak, awersja.
• Wstyd: poczucie winy, zażenowanie, zakłopotanie, wyrzuty sumienia, upokorzenie, żal z
powodu tego, co się zrobiło, hańba i skrucha.
Lista ta nie jest z pewnością wyczerpującym wykazem różnych kategorii emocji. Co na przykład
powiedzieć o takich mieszaninach różnych emocji jak zazdrość, która jest wprawdzie odmianą
złości, ale zawiera też sporą domieszkę smutku i strachu? A co począć z cnotami takimi jak wiara i
nadzieja, odwaga i wybaczenie, pewność i spokój? Albo gdzie umieścić takie klasyczne wady,
niedowierzanie, zadowolenie z siebie w każdych okolicznościach, lenistwo i odrętwienie albo
* Podaję tu w miarę dokładne odpowiedniki terminów angielskich chociaż - zapewne zgodnie z intencją autora - w niektórych wypadkach można by podać więcej bliskoznacznych terminów polskich - przyp.
257
Daniel Goleman
Inteligencja Emocjonalna
znudzenie? Nie ma na to prostych odpowiedzi; naukowcy nadal spierają się o to, jak klasyfikować
emocje.
Pewnych argumentów przemawiających za tym, że istnieją emocje osiowe, dostarczają badania
Paula Ekmana z Uniwersytetu Stanowego Kalifornii w San Francisco, który odkrył, że wyraz
twarzy zdradzający cztery z nich (strach, złość, smutek, zadowolenie) rozpoznawany jest we
wszystkich kulturach na świecie, w tym przez ludy nie znające ani kina, ani telewizji, co zdaje się
świadczyć, że są one uniwersalne. Ekman pokazywał zdjęcia twarzy wyrażających dokładnie
różne emocje przedstawicielom kultur tak odległych od naszej jak kultura żyjącego w górach
Nowej Gwinei i tkwiącego jeszcze w epoce kamiennej plemienia Fore i stwierdził, że w każdym
zakątku Ziemi rozpoznaje się bez trudu te same podstawowe emocje. Ten uniwersalny charakter
wyrazu emocji na twarzy pierwszy zauważył prawdopodobnie Darwin, który potraktował to jako
dowód, że siły ewolucji wycisnęły wzory tych sygnałów w naszym ośrodkowym układzie
nerwowym.
Poszukując podstawowych zasad, ujmuję za Ekmanem i innymi emocje w kategoriach rodzin albo