monarchia

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

�To, co zgodne z natur� - pisze autor Sumy - jest najlepsze.
Ot� wszelkie rz�dy naturalne sprawuje jeden. Jeden cz�onek,
mianowicie serce, porusza ca�� reszt�". Zgodne z natur� rz�dy
jednostki nie oznaczaj� wszak�e bezwzgl�dnej dominacji. Ludzie nie
powinni bowiem robi� nigdy tego, czego nie chcia� uczyni� sam Stw�rca.
�W tym okazuje si� wielko�� cnoty kr�lewskiej - wywodzi �w. Tomasz -
�e kr�l nosi w sobie szczeg�lne podobie�stwo do Boga, gdy� czyni w
kr�lestwie, co On w �wiecie". A Stw�rca nie pozbawi� ludzi udzia�u w
dziele tworzenia. Tak wi�c i zgodny z natur� ustr�j nie mo�e wyklucza�
ludzkiej niezale�no�ci. Ka�da w�adza musi uszanowa� ludzk�
wolno��. Dobre rz�dzenie ma polega� na inspirowaniu oraz
inicjowaniu. M�dry w�adca powfhien tworzy� dobre prawo, wprawi� w
ruch machin� i pozwoli�, by dzia�a�a samorzutnie. W�adza nie mo�e
przyt�acza� spo�ecze�stwa; jej nadmierna koncentracja przeczy�aby za-
sadom naturalnego porz�dku. W�adca, na�laduj�c Stw�rc�, musi pa-
mi�ta�, i� mi�o�� nie mo�e by� ci�arem.
Tak wi�c nawet najog�lniejsza wyk�adnia zasad natury wyklucza jed-
nostronne pojmowanie rygoru hierarchicznego podporz�dkowania. W
istocie koncepcja �w. Tomasza przemawia�a za w�adz� ograniczon�, ule-
gaj�c� w znacznej mierze dyfuzji, w jaki� spos�b podzielon�. Pami�tajmy
te� o jeszcze jednej wa�nej kwestii - Arystoteles by� zwolennikiem ustroju
mieszanego. U �w. Tomasza, nawi�zuj�cego pod wieloma wzgl�dami do
greckiego filozofa, spotkamy wyra�ne reminiscencje republika�skie. Jego
sympatia dla monarchii cz�sto chwieje si�, ust�puj�c miejsca tezom, kt�re
s� zgodne z koncepcj� ustroju mieszanego. Czytamy wi�c: �Nale�yty
system w�adzy w pa�stwie lub narodzie wymaga uwzgl�dnienia
dw�ch czynnik�w. Pierwszym z nich jest to, �eby wszyscy mieli jaki�
udzia� we w�adzy; przez to bowiem utrzymuje si� pok�j
�redniowiecze
w narodzie i wszyscy taki system uznaj� i strzeg�" (O w�adzy). Drugim
jest sam spos�b sprawowania w�adzy - �Najlepszym jest taki system
sprawowania rz�d�w, w kt�rym zgodnie ��cz� si�: kr�lestwo, arysto-
kracja i demokracja".
Ostateczna ocena ustroju nie zale�y jednak od stylu rz�dzenia. Nie
mo�e by� mowy o �adnej samoistnej warto�ci politycznego dzia�ania i
samowystarczalno�ci cnoty. W rozprawie Contra errores Graecorum �w.
Tomasz skrytykowa� poga�ski idea� dobrego �ycia i dobrze urz�dzonego
pa�stwa. Nie zapominajmy, �e by� przede wszystkim chrze�cija�skim
teologiem, kt�ry wypowiada� si� na temat w�adzy po to, by
ugruntowa� prawdy wykraczaj�ce poza horyzont, jaki wyznacza sztuka
rz�dzenia. Celem ostatecznym �nie jest �ycie wed�ug cnoty, ale osi�-
gni�cie - dzi�ki cnotliwemu �yciu - radowania si� Bogiem". Ten cel
przes�dza te� ostatecznie o prymacie w�adzy duchownej. �Bo�a Opatrzno��
to sprawi�a - przypomina �w. Tomasz - �e w mie�cie Rzymie, kt�re
B�g przewidywa� na stolic� chrze�cija�stwa, powoli by� zaszczepiany ten
zwyczaj, by rz�dcy miasta poddani byli kap�anom" (O wla-dzy).
Powtarza wi�c argument Bernarda z Clairvaux, twierdz�cego, i� Ko�ci�
dysponuje tak�e mieczem symbolizuj�cym w�adz� �wieck�, kt�ra jest
sprawowana zawsze z jego nadania. Wedle �w. Tomasza papie� staje
na dw�ch szczytach - w�adzy �wieckiej i duchownej.
III. Schy�ek: wiek XIV i XV
W�adza �wiecka i duchowna: nowa faza sporu. Idea soborowa.
Okres od XII do XIV stulecia by� w Europie okresem umacniania
w�adzy monarszej. Zyskuje ona coraz solidniejsze oparcie w zmieniaj�cym
si� spo�ecze�stwie. W Europie zaczynaj� wy�ania� si� pa�stwa, w
kt�rych do�� szybko przebiega proces konsolidacji, zapowiadaj�cy kszta�-
towanie si� odr�bnych narod�w. Poczucie narodowej odr�bno�ci stanie
si� czynnikiem sprzyjaj�cym umacnianiu pozycji �wieckiego monarchy.
Ko�czy si� faza feudalnego rozdrobnienia. Ustaj� prywatne wojny, po-
prawia si� egzekucja prawa, w miejsce wielu prywatnych walut ustala
si� jednolity system monetarny. Stopniowa desakralizacja wyobra�e�
127
126
Historia my�li polityczno-prawnej
politycznych, recepcja prawa rzymskiego, pozwalaj� coraz wy�ej oce-
nia� dobrodziejstwa zwi�zane z dzia�aniami dobrze zorganizowanej
w�adzy publicznej. Rozszerza si� jej zakres, musi ona administrowa�
coraz rozleg� ej sz� dziedzin�. Rozw�j gospodarczy zwi�ksza dochody
p�yn�ce z ce� i podatk�w, wzmocnienie skarbu u�atwia za� zorganizo-
wanie sprawnej armii. Publiczna w�adza staje si� autorytetem, kt�rego
nie mo�na lekcewa�y�.
Zupe�nie nie docenia� tego faktu papie� Bonifacy VIII, kt�ry uwik�a� si�
w konflikt z kr�lem Francji Filipem IV. Konflikt mia� dwie fazy. Przyczyn�
pierwszego starcia by�o opodatkowanie duchowie�stwa. Kr�lowi Francji
potrzebne by�y pieni�dze na wojn� z Angli�, postanowi� wi�c si�gn�� i
do kieszeni kleru. Wywo�a�o to natychmiastow� reakcj� Rzymu. W
og�oszonej w roku 1296 bulli Clericis laicos papie� zakazywa� �wieckiej