domach ze wzgl�du na ich bardzo ju� posuni�ty stan senilny...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
— Splamił go? Splamił?— Bardzo dba o osobistą czystość...
Było to nadal za mało jak na ich potrzeby, „wszystko było wspaniale zorganizowane, bardzo zabawne zupełnie inaczej niż obecnie jest zorganizowane nasze centrum...
Przez chwilę wahała się - to, co chciała zrobić, nie było zakazane przez zwyczaj, ale mógł dokonać tego tylko ktoś bardzo poruszony, w sytuacji, która go...
Wszystko zaczyna się bardzo prosto, bo system liczbowy Majów jest całkiem prosty: jedynkę oznaczali kropką, dwójkę dwiema kropkami- i tak dalej...
przed laty wieloma przywiózł mu w prezencie pewien bardzo wielki kupiec wprost z Gdań- ska, tliły się kawałki tego czarnego tytoniu, który nosi na paczce...
Chociaż trenowałem i trenowałem godzinami, nie przypuszczałem, że dwanaście zaledwie minut walki może trwać tak bardzo długo...
Kto wie, jak działa na proste katolickie umysły eksponowana w mediach świetność beatyfikacji i kanonizacji, jak bardzo wyraża się w kanonizacjach określona...
W ciągu trzech pierwszych miesięcy od czasu przeniesienia się do nowej siedziby byłem wciąż bardzo zajęty i prawie nie widywałem mego przyjaciela Holmesa...
Król Azis milczał bardzo długo, tylko drgania nagłe biegły przez jego twarz na znak, że bije serce królewskie i że się lęka...
ciekawe i co mnie osobiście bardzo zaskoczyło — zdałem sobie spra- wę, że czasami pracując mniej i krócej, można było zrobić więcej, niż...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

Prawdopodobnie oba powody s�
prawdziwe, jednak�e nale�a�oby zapyta�, kt�ry kontekst jest lepszy: rodzinny czy instytucjonalny? Znam
osoby starsze ogromnie samotne w �rodowisku rodzinnym, kt�re zatrzymywane s� w domach tylko
dlatego, aby nie dopu�ci� do powstania poczucia winy. Siedemdziesi�ciodwuletnia pani B. nie zdawa�a
sobie sprawy, �e jej dzieci �yj� z zasi�ku dla bezrobotnych oraz �e zi�� jest chory. My�la�a wy��cznie o
tym, �eby znale�� si� w domu starc�w, gdzie ju� przebywa�a jej dziewi��dziesi�ciosze�cioletnia matka.
Nie wiedzia�a, �e jej wnuki zdaj� matur�, pami�ta�a jednak, �e matka na ni� czeka.
W charakterze psychoterapii dla os�b starszych proponuje si� "ponowne zbadanie �ycia". Chodzi o
proces umys�owy, kt�ry - niezale�nie od kultury - przejawia si� w spos�b naturalny stopniowym powrotem
do �wiadomo�ci do�wiadcze� z przesz�o�ci, szczeg�lnie wydobyciem na powierzchni� nie rozwi�zanych
konflikt�w37. Wiek
35 D. A. Kalunian i in., Yiolence by Geriatrie Patients who Needs Psychiatrie Hospitali-tation, Journal
ofCIinical Psychiatry", LI, nr 8 (1990), s. 340-348.
36 C. Holland, P. Rabbit, Les gens Sges vivent-ils r�llement dam lepassff, "Alzheimer
actualit�s",nr53(1991).
37 R. N. Butler, The Life Reuiew: an Interpretation of Reminiscence in the Aged, "Psychiatry", XXVI (1963),
s. 65-76.
240
nie jest przeszkod� dla psychoterapii, poniewa� opowiadania o�ywiaj� to, co zosta�o g��boko ukryte. U
os�b starszych zawsze mamy do czynienia z dniem dzisiejszym.
Dyktatura normalnego cz�owieka doros�ego, kt�ry uwa�a, �e powinien stanowi� dla innych punkt
odniesienia, jest przyczyn� wielu ludzkich dramat�w. Nasza kultura ka�e milcze� zar�wno o-sobom
starszym, jak i dzieciom, kobietom i cudzoziemcom oraz tym wszystkim, kt�rzy nie przystaj� do
"normalnej" interpretacji. "Normalny" nie oznacza koniecznie "zdrowy". Normajest definicj� statystyczn�,
co oznacza, �e mo�na by� nienormalnym i zdrowym. Kiedy jednak zmusza si� do milczenia kogo�, kto
odbiega od normy, stwarza to problemy w stosunkach mi�dzy lud�mi.
Fenomen palimpsestu najmniej dotyka te osoby starsze, kt�re maj� bogate �ycie intelektualne.
Organizowanie dla nich stosownych warunk�w �ycia polega na pobudzaniu do pracy ich m�zgu, a tak�e
�ycia psychicznego i uczuciowego. W odpowiednich warunkach do ich �wiata umys�owego powracaj�
liczne wiadomo�ci, o kt�re si� otarli w czasie d�ugich lat edukacji. Dlatego mali geniusze staj� si� cz�sto
wspania�ymi starcami, pod warunkiem, �e przez ca�e �ycie podtrzymywali zdolno�ci intelektualne z wieku
dzieci�cego. Im bardziej cz�owiek by� stymulowany w dzieci�stwie, tym lepiej si� starzeje... tak d�ugo,
dop�ki otoczenie dostarcza mu bod�c�w.
Je�eli por�wnuje si� osoby w tym samym wieku, to ci, kt�rych cechuje �ywy intelekt, b�d� �yli lepiej i
d�u�ej ni� osoby starsze pozwalaj�ce sobie na lenistwo umys�owe. Z jednym wszak�e zastrze�eniem: w
dobrym zdrowiu utrzymuje bodziec, a nie wyniki intelektualne. Co oznacza, �e idiota, kt�rego wszystko
ciekawi, zestarzeje si� lepiej ni� zgorzknia�y inteligent. Podobnie jak dzieci, kt�re �atwiej si� ucz� m�wi� i
czyta� w spokojnej atmosferze, zdolno�ci intelektualne najlepiej zachowuj� osoby starsze, kt�rych �ycie
uczuciowe by�o pozbawione stresu.
Stres mo�e wywo�a� reakcje m�zgowe. Trudna do wyciszenia emocja, nawet w�wczas, gdy jest
spowodowana przez co� w rodzaju idee frxe, wyduman� zniewag� lub wydarzenie symboliczne (na
16. Anatomia uczu�
241
przyk�ad wci�ganie flagi na maszt), zawsze wywo�uje zwi�kszenie poziomu katecholaminy oraz kortizolu
we krwi: stres ten przejawia si� w postaci czerwienienia si�, le� oraz przyspieszonego bicia serca. Ot�
hormony stresu wywo�uj� puchni�cie kom�rek w�cho-m�zgowia38. Wapno wch�oni�te przez kana�y
kom�rkowe, rozpuszczone w wyniku spuchni�cia, powoduje rozpad kom�rek. Obszar m�zgu kieruj�cy
przetwarzaniem pami�ci oraz uczuciami ulega wi�c sklerozie z powodu informacji abstrakcyjnych, a nawet
metafizycznych!
Stulatki to cz�sto osoby, kt�rych �ycie cechowa�o "niskie napi�cie emocjonalne"3^. �ycie ich przechodzi�o
bez stresu dzi�ki odpornej na wstrz�sy osobowo�ci, a nie dlatego, �e korzysta�y ze szczeg�lnej ochrony
przed trudami �ycia. W podesz�ym wieku cz�sto s� jeszcze bardzo sprawni, interesuj� si� nowinkami
kulinarnymi, mod�, kultur� i technik�. Ci. kt�rzy ich obserwuj�, m�wi� cz�sto o ich "�atwo�ci doznawania
szcz�cia": s� r�wnie weseli, uspo�ecznieni i optymistyczni, jak przez ca�e �ycie. W sprawozdaniach
lekarzy-kli-nicyst�w pojawia si� cz�sto s�owo "syntoniczny", jak gdyby samo bycie na tej samej d�ugo�ci
fal pod wzgl�dem uczu�, dzia�alno�ci i mowy pozwala�o na harmonijne w��czenie si� do otoczenia ju� od
czas�w dzieci�stwa40. Tacy ludzie nawet w zaawansowanym wieku potrafi� snu� zaskakuj�ce projekty.
Gdy czasami zawodz� nogi, zawsze jeszcze sprawna jest g�owa. �atwo��, z jak� si� wypowiadaj�, jest
jeszcze jednym wska�nikiem, �e �ywa jest ich nadzieja na d�ug� i harmonijn� staro��. Aleksandra David-
Neel. odkrywczym Tybetu, wyst�pi�a o paszport w przeddzie� swych setnych urodzin, maj�c za� stojeden
lat zacz�a pisa� ksi��k�. Ch�� odkrywania �wiata, jaka sterowa�a ca�� jej egzystencj�, wci�� jeszcze
pulsowa�a w jej my�lach, podczas gdy zgarbione plecy zmusza�y j�ju� do spania na sie-
W W�chom�zgowie jest cz�ci� m�zgu rz�dz�c� emocjami i znajduj�c� si� pod p�kulami.
39 V. Lehr, Rewie du Conseil pontifical pour la pastorale des seruices de sante, nr 10 (1989).
^ A. Karasawa, K. Kawashina, H. Kasahara, "AlzheimerActualites", nr 50 (1990).
dz�co41. Czy�by wszyscy ci, kt�rzy umieraj� przed sto dwudziestym rokiem �ycia, robili to r�wnie� ze
smutku? Smutek wi�c jest jedn� z przyczyn przedwczesnej �mierci.
Nasza egzystencja nie ma epilogu. Staro�� nie jest streszczeniem dramatu w trzech aktach naszej
biografii. Nigdy nie s�ysza�em, �eby starszy cz�owiek m�wi�: Panie i Panowie, spektakl mego �ycia jest
sko�czony; by�em najpierw dzieckiem, p�niej m�odzie�cem, a nast�pnie cz�owiekiem doros�ym, teraz
wi�c powiem wam, co my�l� o minionych wydarzeniach. Zdarza si�, �e starcy umieszczaj� takie wyznanie
w testamencie, kt�ry b�dzie czytany po ich �mierci. Wszak�e p�ki �ycie trwa, nie jest ono "by�e", uwa�aj�,
�e �yj� w tera�niejszo�ci, a poczucie trwania ka�e im my�le� raczej o wieczno�ci!
Nasza egzystencja nie ma r�wnie� prologu, dziecko nie m�wi przecie�: Panie i Panowie, b�dziecie mi
towarzyszy� w filmie mojego �ycia. Odk�d jest tutaj, na Ziemi, zderza si� z rzeczywisto�ci�. Ono r�wnie�
�yje czasem tera�niejszym, jednak�e czyni to z bogactwem tego, co prze�y�o, i swoj� przesz�o�ci�, kt�ra
wype�nia wi�ksz� cz�� jego �wiata psychicznego, jako �e zaczyna si� przed urodzeniem, a nast�pnie