236 ;...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
Poczucie dowartościowania siebie (ZP) Przemiana z "brzydkiego kaczątka" w boskiego "łabędzia" może nastąpić tylko wtedy, gdy zaczniesz...
By jaśniej swe zwycięstwo ukazać nieprawe...
- Zostaw go w spokoju...
Niemcy miały kluczowe znaczenie: stanowiły deklarowany cel Armii Czerwonej i dostarczały bolszewikom mocnych podstaw do optymizmu...
Uciążliwych ości nie posiadają: duży sandacz, duży łosoś, duży dorsz, węgorz, flądra, turbot i rekin...
— Opowiedz nam, co się zdarzyło zeszłej nocy, Robintonie — poprosił Mistrz Harfiarzy...
Wraz z wnioskiem należy złożyć dokumenty określone w art...
Gdybym był księciem lub amerykańskim milionerem, tylko tutaj wystawiłbym swójwymarzony pałacyk...
Nic nie wskazywało na niebezpieczeństwo, więc Strażnik Księżyca zaczął zsuwać się po prawie pionowym stoku przed jaskinią, wstrzymywany jedynie przez...
się na czoło ogonka...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

237
- W pewnych jednak granicach rozr�nienie synchronicznego i diachronicznego wymiaru w j�zyku jest metodologicznie nie tylko usprawiedliwione, ale wr�cz konieczne. W przesz�o�ci a� nazbyt cz�sto gramatycy i s�ownikarze traktowali teksty z dalekich od siebie okres�w jako pr�bki jednego j�zyka. Szczeg�lnym przejawem nieumiej�tno�ci respektowania r�nicy mi�dzy diachroni� a synchroni� w semantyce (oraz mi�dzy opisowym a normatywnym stanowiskiem wobec j�zyka) jest co�, co mo�na by nazwa� z�udzeniem etymologicznym * : pospolite przekonanie; �e znaczenie wyraz�w mo�na ustali� przez badanie ich pochodzenia. Etymologia leksemu jest w zasadzie synchronicznie nieistotna. Tak np. ani to, �e angielski wyraz curious `ciekawy' mo�na wywie�� z �aci�skiego curiosus, ; kt�ry znaczy `troskliwy' i `wybredny', ani to, �e i sam wyraz angielski mia� , ; w dawnych czasach tak�e i to ostatnie znaczenie, nie dowodzi, jakoby taki
y by� jego prawdziwy czy poprawny sens w dzisiejszym j�zyku angielskim. ! Podobnie pury�ci sprzeciwiaj� si� rozpowszechnionemu u�ywaniu dzisiejszego wyrazu angielskiego disinterested w znaczeniu `oboj�tny' zamiast `bezinteresowny', a j�zykoznawca mo�e, jako cz�owiek prywatny, podziela� i ich niech�� do takiego u�ycia. Je�li jednak zbiorowo��, kt�rej j�zyk lingwista opisuje, nadaje temu wyrazowi takie w�a�nie znaczenie, to i lingwista , musi mu je przyzna� w swoim modelu systemu j�zykowego. Semantyk� diachroniczn� (czyli historyczn� *) b�dziemy si� zajmowa�
w tej ksi��ce tylko przygodnie. W jednym z dalszych rozdzia��w przekonamy si� jednak, �e diachroniczny wymiar j�zyka, podobnie jak inne wymiary jego zr�nicowania (spo�eczny, geograficzny i osobniczy), jest bardzo
, wa�ny stylistycznie *. Poniewa� za� ze stylem * wi��e si� znaczenie socjalne i ekspresywne (cho� nie opisowe), wi�c w tych granicach diachroniczne zr�nicowanie j�zyka musi interesowa� tak�e semantyka-synchronist�: Kiedy jednak nadejdzie czas na om�wienie tej sprawy, b�dziemy musieli si� wystrzega�, by nie myli� bada� nad synchroniczn� wa�no�ci� minionych zmian w j�zyku z diachronicznym por�wnywaniem odr�bnych system�w j�zykowych (por. l4.Sj. �'
8.3. Relatywizm i funkcjonalizm
Cztery dychotomie de Saussure'a,, kt�re om�wili�my kr�tko w poprzednim punkcie, zaakceptowa�o w ci�gu ostatnich pi��dziesi�ciu lat wiele szk� j�zykoznawczych, rozbudowuj�c je i uszczeg�owiaj�c w r�ny spos�b.
238
Nie mamy potrzeby Wchodzi� w poszczeg�lne zbie�no�ci i rozbie�no�ci mi�dzy tymi szko�ami. Musimy jednak przedstawi� jeszcze jeden pogl�d kt�ry nie wyst�puje w
Prawdzie u de Saussure'a, ale by� charakterystyczny . co najmniej dla dwu wielkich szk� strukturalizmu posaussurowskiego: praskiej i kopenhaskiej, Jest to pogl�d g�osz�cy, �e fonemy i znaczenia wyraz�w mo�na roz�o�y� na jeszcze mniejsze komponenty * (a mianowicie na cechy dystynktywne *) oraz, �e te ostateczne sk�adniki d�wi�ku i my�li s� uniwersalne, chocia� ich po��czenia (czyli fonemy i znaczenia wyraz�w) oraz relacje paradygmatyczne i syntagmatyczne mi�dzy nimi s� specyficzne dla poszczeg�lnych j�zyk�w. W my�l tego pogl�du ani substancja d�wi�ku, ani substancja my�li nie. jest niezr�nicowanym kontinuum, w kt�rego obr�bie, j�zyki dokonuj� ca�kowicie dowolnych rozr�nie�. Przeciwnie: w ka�dym wypadku mamy do czynienia �e zbiorem potencjalnych r�nic, kt�rego jaki� podzbi�r jest aktualizowany przez ka�dy j�zyk.
W powy�szej postaci teza ta nie r�ni si� swoimi konsekwencjami od Saussurowskiej tezy o ci�g�o�ci substancji. Je�li nawet istnieje uniwersalny zas�b potencjalnych rozr�nie� d�wi�kowych i znaczeniowych, to pomimo tego ka�dy j�zyk mo�e w jego obr�bie dokona� niepowtarzalnego wyboru, tak i� �adne rozr�nienie nie jest aktualizowane we wszystkich j�zykach. Kiedy jednak po��czy� t� tez� z twierdzeniem, �e pewne r�nice d�wi�kowe i znaczeniowe s� aktualizowane ch�tniej, ni� inne, to teza stanie si� bardzie'
J interesuj�ca, bo b�dzie przeciwie�stwem Saussurowskiego uj�cia substancji. Twierdzenie to bowiem pozostaje niew�tpliwie w sprzeczno�ci z jednym historycznie najbardziej charakterystycznych i zap�adniaj�cych aspekt�w strukturalizmu w lingwistyce: z .podkre�laniem, �e aktualizacja okre�lonych r�nic fonologicznych, gramatycznych i semantycznych jest zupe�nie dowolna. To ostatnie stanowisko mo�na nazwa� relatywizmem j�zykowym *: Poniewa� w niedawnych czasach jego najbardziej znanym g�osicielem by� Whorf (1956), wi�c pospolicie nazywa si� go whorfizmem albo hipotez� Whorfa (por. Gipper 1972).