13 Por...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

G. Klimowicz, Dylematy ucznia: z do�wiadcze� dorastaj�cej m�odzie�y, WSiP, Warszawa 1994,
s. 41.
14 Ibidem, s. 41.
IDENTYFIKACJA Z ROL� �PODOPIECZNEGO" - SZANSA NA ROZW�J CZY REGRES?
137
Uciekanie przed podj�ciem zada� stawianych przez szko��, nieprawid�owo rozpoznane szkicuje obraz �zdemoralizowanego" ucznia, generuj�c stopniowe nabywanie przez m�odego cz�owieka cech to�samo�ci negatywnej. To�samo�� taka zosta�a opisana przez Eriksona jako �perwersyjnie opieraj�ca si� na tych identyfikacjach i rolach, kt�re w krytycznym okresie rozwoju przedstawione zosta�y jako najbardziej niepo��dane i niebezpieczne, cho� zarazem bardzo realne"'5. To�samo�� negatywna w sytuacji sprzeczno�ci mi�dzy oczekiwaniami spo�ecznymi a rezultatami podejmowanych dzia�a� stwarza iluzj� poczucia panowania nad w�asn� sytuacj� oraz bycia �kim�" (bycie kim� z�ym cz�sto staje si� jedyn� szans� na zaistnienie, �atwiej jest by� kim� �z�ym" ni� nikim, albo jeszcze nie w pe�ni kim�, co wskazuje na pewien brak i implikuje konieczno�� podj�cia pracy nad sob�). Gdy �prowokacje" i �eksperymenty" adolescenta przyjmie spo�ecze�stwo za sta�� postaw�, zainicjowany zostaje proces sukcesywnego �spychania" m�odej jednostki na margines �ycia spo�ecznego. Analizy motyw�w dokonywania kolejnych przest�pstw przez osoby zwolnione z zak�ad�w poprawczych czy zak�ad�w karnych pokazuj� obrazowo mechanizm dzia�ania, uto�samiania si� z rol� przest�pcy, wzmacniany dodatkowo przez spo�ecze�stwo, kt�re nie jest sk�onne da� �recydywistom" szansy na zmian� sposobu bycia. Droga przest�pstwa staje si� jedyn� mo�liwo�ci� samopotwierdzenia si�.
Spo�ecze�stwo cz�sto przyznaje m�odym ludziom swego rodzaju �moratorium rozwojowe", wyd�u�aj�c okres dojrzewania psychospo�ecznego, a tym samym umo�liwiaj�c dookre�lenie to�samo�ci. Czyni to poprzez mechanizm selektywnej permisyw-no�ci wobec zinstytucjonalizowanych form buntu, akcji, manifestacji (��ycie studenckie", rytua� przej�cia �o�nierzy do �rezerwy"). W sytuacji wyst�pienia symptom�w demoralizacji (bardzo og�lnikowych zreszt� i nie zawsze jednoznacznych) wszystkie przejawy moratorium przestaj� istnie�. Spo�ecze�stwo, powodowane obaw� przed tego typu �chorob�", przyjmuje postaw� restrykcyjn�, nie wdaj�c si� w szukanie przyczyn jej zaistnienia.
B��dy16 w technikach resocjalizacyjno-terapeutycznych podtrzymuj�ce �chorob�" podopiecznego
Zasadniczym dzia�aniem zmierzaj�cym do uzdrowienia sytuacji �choroby systemowej" jest rozpoznanie tej sytuacji i os�b bezpo�rednio oraz po�rednio w ni� zaanga�owanych. Nale�y dalej rozpozna� czynniki wzmacniaj�ce chorob�, zadaj�c pytanie: co by by�o, gdyby nie dosz�o do choroby oraz co choroba zmieni�a w rodzinie w zakresie obowi�zk�w, wyra�anych uczu� itd.
Praktyka pokazuje, w jaki spos�b mo�na spowodowa� wzmocnienie roli chorego. Najcz�ciej odbywa si� to nast�puj�co:
- utwierdzanie si� w przekonaniu o w�asnej niskiej warto�ci i obwinianie o niezrealizowane plany; cz�sto podopieczni sami - �wiadomie czy nie - zmieniaj� wa�ne dla nich cele w neurotyczne, nierealistyczne ��dania, i oczekuj� ich zrealizowania, a gdy to
15 E.H. Erikson, Young ma� Luther, W.W. Norton, New York 1958 (1962).
16 B��dy poni�sze zosta�y spostrze�one w toku w�asnej pracy i obserwacji; nie powinny zosta� zgeneralizowa-ne na prac� innych kurator�w, podwa�aj�c ich metodyk� pracy.
138
Katarzyna Kamieniarz
staje si� niemo�liwe, popadaj� we frustracj�, nabieraj�c przekonania, �e i tak nic od nich nie zale�y; nale�y pokaza� podopiecznemu, �e sam jest odpowiedzialny za wytworzony problem i sam mo�e zrekonstruowa� go w realistyczny i mo�liwy do osi�gni�cia cel - nie b�dzie w�wczas obwinia� �rodowiska, rodzic�w, szko�y czy siebie za niepowodzenie, a osi�gni�ty sukces z pewno�ci� zmotywuje go do podejmowania kolejnych dzia�a�; trzeba jednak bezwarunkowej akceptacji, b�d�cej niew�tpliw� pomoc� w odrzuceniu nieprawid�owych zachowa� i nieobwinianiu siebie w sytuacji braku radykalnie pozytywnych zmian - tym bardziej istotne, �e wielu podopiecznych posiada wyra�nie negatywny stosunek do samych siebie i innych, zakorzeniony g��boko i powoduj�cy, �e zmiany postaw i my�li autodestrukcyjnych s� nietrwa�e: konieczne staje si� wi�c przyznanie do mo�liwo�ci �ycia bez osi�gni�cia czego� oraz stopniowe eliminowanie przekona� irracjonalnych; wzi�cie odpowiedzialno�ci bez obwiniania si�;
- pocieszanie i minimalizowanie albo zaprzeczanie wielko�ci wyst�puj�cych zaburze� os�abiaj� motywacj� do zmiany sytuacji poprzez uznanie, �e istniej�cy stan jest akceptowany i mo�liwy do zaakceptowania w przysz�o�ci;
- dawanie nadmiernego wsparcia i zach�ty mo�e z kolei os�abi� u podopiecznego jego poczucie sprawstwa, a tym samym zapocz�tkowa� wej�cie w rol� slabego-chorego i zainicjowa� proces oddawania kompetencji decydowania i podejmowania dzia�a� innym; poniewa� jednak �adna inna osoba czy instytucja nie jest w stanie wywo�a� zmian bez udzia�u zainteresowanego, bardzo szybko pojawi� si� pretensje o brak zmian i nadmiernie wyg�rowane roszczenia wobec os�b pomagaj�cych ;
- nadmierne wsparcie mo�e tak�e, odwrotnie, wzmocni� poczucie sprawstwa - i w efekcie podopieczny zacznie stawia� sobie nierealistyczne wymagania, skazuj�ce z g�ry podejmowane dzia�ania na niepowodzenia i powoduj�ce tym wi�ksze rozczarowanie sob�;