�yczenia ode� motyw�w...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

Od chwili ukazania si� drukiem a.
'sta�y si� bardzo popularne, ch�tnie je t�umaczono i parafrazo-
wano na wiele je�. europejskich. We Francji przyswajano je
od XVI w. (m.in. P. Ronsard), podobnie w Anglii. W Niemczech
a. sta�y si� bardzo popularne w XVIII w. W Polsce t�umaczyli
i parafrazowali a. m.tn.: J. Birikenmajer, J. Ejsmond, J. Ga-
wi�ski, J. Danielewicz, F. D. Knia�nin, J. Kochanowski, A. Na-
ruszewicz, J. Pietrzycki, W. Steffen, J. Szujski. A.Sz.-S.
ANAKSAGORAS, tac. Anaxagoras, z Klazomenaj, ok. 500 -
ok. 428 p.n.e., filozof gr. Dzia�a� w Atenach od ok. 461, by�
przyjacielem Peryklesa i -^-Eurypidesa. Oskar�ony o bezbo�no��
opu�ci� Ateny. Zmar� w Lampsakos. Dzie�o O naturze (Peri
physeos; f r.) powsta�e po 467 zna� jeszcze w VI w. n.e.
Simplikios. A. uchodzi� za pierwszego cz�owieka, kt�ry pro-
wadzi� "naukowy spos�b �ycia" (bios theoretikgs). Sokratycy
(szczeg�lnie -"-Ajschines) zwalczali A. uwa�aj�c go za sofist�.
Podobnie jak -a-Empedokles, usi�owa� A. pogodzi� nauk� ->-He-
raklita z pogl�dami ->bowa� pogl�d Parmenidesa ,0 niezmienno�ci bytu. Powstawanie
i gini�cie cia� jest jedynie ��czeniem si� i rozdzielaniem wiecz-
nych i niezliczonych zarodk�w wszystkich rzeczy zr�nicowa-
nych jako�ciowo kszta�tem, barw� i smakiem. Znajduj� si� one
w ka�dej rzeczy; mo�na je dzieli� w niesko�czono�� (wp�yw
Zenona z Elei). Przeciwko tej tezie wyst�pi� ->-Demokryt, przy-
pisuj�c atomom tylko w�a�ciwo�ci kwantytatywne (kszta�t,
wielko��, oporno��). Oryginaln� koncepcj� A. by� pogl�d, �e
istniej�cy poza materi� aktywny umys� (nus) wprawi� w ruch
wirowy bezkresn� i biern� mieszanin� zarodk�w, zapocz�tko-
wuj�c rozw�j �wiata. Przez szukanie najwy�szej przyczyny zja-
wisk natury poza przyrod�, w sile duchowej (chyba niecielesnej
lub pojmowanej jako rodzaj subtelnej i jednorodnej materii),
wywar� wp�yw na -s-Platona i -^-Arystotelesa. Bezkresny, sa-
mow�adny, istniej�cy sam przez si� i wszechwiedz�cy umys�
uznawa� A. bez w�tpienia za byt boski. Zdaniem A. p�aska
ziemia spoczywa�a na powietrzu, a cia�a niebieskie by�y 'olbrzy-
mimi kamieniami, rozgrzanymi wskutek ci�g�ego ruchu. Frag-
menty i �wiadectwa na je�. polski t�umaczyli: W. Heinrich
i B. Kupis. M.W.
ANAKSIMANDROS, to�. Anaxim�Hder, poi. Anaksymander,
z Miletu, ok. 610 - ok. 540 p.n.e., filozof gr. Uchodzi� za ucznia
i nast�pc� ->-Talesa. Pierwszy z Grek�w napisa� prozaiczne
dzie�o filozoficzne znane p�niej pod tytu�em O naturze (Pen
physeos), z kt�rego zachowa� si� tylko jeden, r�nie interpre-
towany. fragment. Dzie�o to zna� jeszcze w II w. p.n.e. -"-Apollo-
doros z Aten, a wcze�niej czytali je z pewno�ci� -^Arystoteles
i -"-Teofras't. A. by� tw�rc� pierwszej niemitologicznej kosmo-
gonii. Zasad� (archg) �wiata jest u A. wieczny, bezgraniczny
i nieokre�lony ilo�ciowo i jako�ciowo bezkres (apeiron) - na-
wi�zanie do Chaosu -"-Hezjoda? Z bezkresu mo�e powstawa�
niesko�czenie wiele �wiat�w, kt�re musz� jednak ulec zag�adzie
i pogr��y� si� ponownie w bezkresie. Ze znajduj�cego si�
63 Anaksim�ncs
w wiecznym ruchu bezkresu wy�oni�a si� para przeciwie�stw,
ciep�o i ziimno, daj�ca pocz�tek ziemi otoczonej przez warstwy
wody, powietrza i ognia. P�niej warstwa wody cz�ciowo wy-
parowa�a, a rozerwana przez powietrze warstwa ognia spowo-
dowa�a powstanie cia� niebieskich. A. zerwa� z tradycyjnymi
wyobra�eniami religijnymi, cho� - jak si� zdaje - by� prze-
konany o bosko�ci bezkresu. A. pisa� tak�e o powstaniu �ycia
organicznego (zwierz�ta l�dowe pochodz� od morskich, a cz�o-
wiek od ryb). A. wykona� pierwsz� map� ziemi i morza (ulep-
szy� j� potem ->-Hekatajos z Miletu) oraz model �wiata. Ziemi�
uzna� za le��cy w �rodku wszech�wiata nieruchomy walec, na
kt�rego g�rnych powierzchniach znajduje si� �wiat zamieszka�y
(oikumene). A. mia� 'te� wynale�� zegar s�oneczny oracz bada�
odleg�o�ci, wielko�ci i drogi gwiazd. Fragment dzie�a i �wia-
dectwa t�umaczyli: W. Heinrich, B. Kupis, K. Le�niak. M.W.
ANAKSIMENES, to�. Anaximenes, poi. Anaksymenes, z Lampsa-
kos w Azji Mn., IV w. p.n.e., retor i historyk gr. Ucze� ->Zoilo-
sa, zwi�zany z dworem Filipa II i Aleksandra W. A., prawdo-
podobnie autor najstarszego znanego nam podr�cznika wymowy,
kt�ry pt. Rethorike pros Aleksandron (Retoryka do Aleksandra
- tytu� pochodzi z nieautentycznego listu, dedykuj�cego dzie�o
Aleksandrowi) zachowa� si� mi�dzy pismami -^-Arystotelesa.
Inne pisma A. zagin�y. Wiemy, �e napisa� r�wnie� 3 dzie�a
historyczne: Hellenika (Dzieje Hellen�w), przedstawiaj�ce histo-
ri� Grecji od czas�w mitycznych a� do bitwy pod Mantinej�
(362); Hai peri Philippu histonai (Historia Filipa), z kt�rego to
dzie�a zachowa� si� list Filipa i odpowiadaj�ca na� mowa -"-De-
mostenesa w�r�d pism 'tego ostatniego (or. 112 i '11.); Ta pen
Aleksandru (Historia Aleksandra). Pod imieniem swego rywala
->Teopompa wyda� te� A. pismo pt. Tr�fcaranos (Tr�jg�owy),
w kt�rym Ateny, Spart� i Teby obarcza� odpowiedzialno�ci� za
polityczny upadek Grecji. W.S.
ANAKSIMENES, tac. Anaximenes, poi. Anaksymenes, z Miletu,
VI w. p.n.e. (zm. w l. 528-1525), filozof gr. Mia� by� uczniem
->Anaksymandra. Dzie�o prozaiczne A. pisane w dialekcie jo�-
skim znano jeszcze w okresie hellenistycznym (zachowa�y si�
2 fragmenty o kwestionowanej autentyczno�ci). Za zasad� (ar-
che) �wiata uzna� A. nieograniczone i znajduj�ce si� w ci�g�ym
ruchu (cechy nawi�zuj�ce do bezkresu Anaksymandra) powie-
trze (aer), kt�rego zg�szczaniem lub rozrzedzaniem t�umaczy�
powstanie wszystkich rzeczy. Wskutek stopniowego zg�szczania
powietrza (po��czonego z obni�aniem temperatury) powstaj�
wiatry, chmury, woda, ziemia i kamienie. Rozrzedzanie powo-
duje natomiast powstanie ognia (cia�a najgor�tszego). Rozw�j
�wiata jest wi�c procesem ilo�ciowym, a nie jako�ciowym. A.
obdarzy� powietrze inteligencj� i uzna� za byt boski. Uto�sa-
miaj�c dusz� z powietrzem, A. pierwszy stworzy� paralel�
cz�owiek - kosmos: jak dusza rz�dzi cz�owiekiem, tak powie-
trze ogarnia ca�y �wiat (analogia mi�dzy mikrokosmosem a ma-
krokosmosem). Ziemi� wyobra�a� sobie jako p�ask� tarcz� pod-
trzymywan� przez powietrze. Cia�a niebieskie kr�� nad ziemi�.
A. podobno pierwszy twierdzi�, �e ksi�yc �wieci odbitym �wia-
Andokides 64
t�em s�onecznym. Stara� si� ponadto obja�ni� naukowo powsta-
wanie zjawisk atmosferycznych oraz trz�sienie ziemi. Nauki;
A. wznowi� w V w. p.n.e. w Atenach lekarz i filozof Diogenes
z Apolion'ii. Fragmenty i �wiadectwa na je�. polski t�umaczyli:
W. Heinrich, B. Kupis, K. Le�niak. M.W.