PiP 1956, nr 7, s...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

121; Uznanie dziecka w polskim prawie rodzinnym, Krak�w
1958, s. 81. Autor ten twierdzi�, �e nasciturus ma zdolno�� prawn� pod
warunkiem rozwi�zuj�cym, kt�rym jest narodzenie si� dziecka martwego, przy
czym zdolno�� ta obejmuje nie tylko zdolno�� do nabycia spadku i zapisu. Za
przyznaniem dziecku pocz�temu zdolno�ci prawnej opowiedzia� si� tak�e w
jednym z orzecze� SN (orz. z 4.04.1966 r., OSN 1966, poz. 158)].
Jednak�e powy�szy przewa�aj�cy pogl�d wszystkich w�tpliwo�ci nie usu-
wa� i nie usuwa, a w szczeg�lno�ci nie t�umaczy faktu, �e wiele przepis�w
chroni�o i nadal chroni cz�owieka jeszcze nie urodzonego w spos�b podobny
do tego, jaki jest przyj�ty w stosunku do praw ju� istniej�cego podmiotu.
Tak wi�c art. 927 � 2 w zw. z art. 972 k.c. przewiduje, �e dziecko ju�
pocz�te w chwili otwarcia spadku mo�e by� spadkobierc� lub zapisobierc�,
je�eli przyjdzie na �wiat �ywe; je�eli ten warunek si� zi�ci, uwa�a si�, �e
�y�o ono ju� w chwili otwarcia spadku. Ojcostwo dziecka pocz�tego, lecz
jeszcze nie urodzonego, mo�e by� ustalone przez uznanie (art. 75 k.r. i
op.), nie jest natomiast dopuszczalne s�dowe ustalenie ojcostwa takiego
dziecka. Celem strze�enia przysz�ych praw dziecka pocz�tego, lecz jeszcze
nie urodzonego, mo�e by� ustanowiony kurator (art. 182 k.r. i op.). Na tle
takiej regulacji przedstawiony przewa�aj�cy pogl�d zosta� uzupe�niony
stwierdzeniem, �e prawo polskie przyznaje dziecku pocz�temu zdolno�� prawn�
(warunkow�) w takim zakresie, w jakim przewiduj� to - w drodze wyj�tku od
zasady - przepisy szczeg�lne.
Zanim jeszcze pojawi� si� w kodeksie cywilnym art. 446 S�d Najwy�szy
uzna�, �e dziecko, kt�re w chwili �mierci ojca by�o ju� pocz�te, mo�e po
urodzeniu dochodzi� roszcze� odszkodowawczych z art. 446 � 2 i 3 k.c. od
osoby odpowiedzialnej za �mier� ojca, a tak�e odszkodowania za szkod�,
jakiej dozna�o na skutek czynu skierowanego w okresie ci��y przeciwko
matce, a uszkadzaj�cego p��d lub powoduj�cego zmiany w normalnym jego
rozwoju; dziecka urodzone po �mierci ojca mo�e tak�e dochodzi� odszkodo-
wania od PZU z tytu�u umownego ubezpieczenia zmar�ego od nieszcz�liwych
wypadk�w; gdy ojciec zmar� na skutek wypadku przy pracy, dziecko urodzone
po jego �mierci nabywa prawo do jednorazowego odszkodowania na podstawie
przepis�w ustawy z 12.06.1975 r. o �wiadczeniach z tytu�u wypadk�w przy
pracy i chor�b zawodowych. Kolejnym krokiem by�o przyj�cie, �e dopuszczalna
te� jest darowizna na rzecz dziecka pocz�tego, lecz jeszcze nie urodzonego.
Powy�sze uregulowania szczeg�lne i stanowisko orzecznictwa le�y u
podstaw pogl�du, �e obowi�zuj�cy u nas do niedawna stan prawny realizuje -
wbrew �cie�niaj�cemu brzmieniu art. 8 k.c. - �aci�sk� paremi�, w my�l
kt�rej nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur.
[ Gor�cym zwolennikiem podmiotowo�ci prawnej dziecka pocz�tego jest J.
Mazurkiewicz; poza pracami tego autora przytoczonymi w poprzednich
przypisach, por. dalsze jego wypowiedzi: Nasciturus w prawie cywilnym i
karnym, "Palestra" 1973, nr 11, s. 37: Zasada nasciturus pro iam nato
habetur w polskim prawie cywilnym, "Acta Universitatis Wratislaviensis"
1974, nr 233, s. 97 (tam por. bogat� literatur� przedmiotu); Ochrona
dziecka pocz�tego w �wietle orzecznictwa S�du Najwy�szego, NP 1976, nr 2,
s. 133. ]
Skoro bowiem orzecznictwo sk�onne jest do ochrony interes�w nasciturusa
zawsze wtedy, gdy odpowiada to poczuciu sprawiedliwo�ci, to tym samym
traktuje go tak, jakby by� podmiotem ilekro� chodzi o jego korzy��".
Zagadnienie, czy jest to zdolno�� prawna warunkowa i ewentualnie - je�eli
tak, to pod jakim warunkiem, rozwi�zuj�cym czy zawieszaj�cym, nale�y ju� do
problem�w o mniej zasadniczym znaczeniu. [W doktrynie zwracano uwag�, �e
z przepisami prawa cywilnego, kt�re chroni� w szerokim zakresie dziecko
pocz�te, nie pozostawa�y w zgodzie przepisy zezwalaj�ce na przerywanie
ci��y, zw�aszcza w bardzo liberalnym uj�ciu tego zagadnienia przez
obowi�zuj�c� poprzednio ustaw� z 27.04.1956 r. o warunkach dopuszczalno�ci
przerywania ci��y (Dz.U. Nr 12, poz. 61) - por. A. Stelmachowski: Wst�p do
teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984, s. 245.]
Generalne przyznanie dziecku pocz�temu, lecz jeszcze nie narodzonemu
zdolno�ci prawnej nast�pi�o w ustawie z 7.01.1993 r. o planowaniu rodziny,
ochronie p�odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno�ci przerywania ci��y
(Dz.U. Nr 17, poz. 78)". Ustawa ta doda�a do art. 8 k.c. paragraf 2,
stosownie do kt�rego "zdolno�� prawn� ma r�wnie� dziecko pocz�te; jednakie
prawa i zobowi�zania maj�tkowe uzyskuje ono pod warunkiem, �e urodzi si�
�ywe". Przepis ten zosta� jednak uchylony ustaw� z dnia 30.08.1996 r.
(Dz.U. Nr 136, poz. 646). Obowi�zuje wi�c obecnie stan przedstawiony wy�ej.
Odr�bne, cho� �ci�le zwi�zane z przedstawion� wy�ej problematyk�,
jest zagadnienie ochrony dziecka pocz�tego na skutek sztucznego
zap�odnienia. Jest to problem przede wszystkim moralny; jego bli�sza
analiza przekracza�aby zakres podr�cznika.
II. Fakt urodzenia jest podstaw� spisania przez urz�d stanu cywilnego
tzw. aktu urodzenia; art. 38 i n. prawa o aktach stanu cywilnego okre�laj�
szczeg�owo, kto jest obowi�zany do zg�oszenia urodzenia, termin, w ci�gu
kt�rego zg�oszenie powinno nast�pi�, oraz dane, kt�re wymienia si� w akcie
urodzenia. Bli�ej o znaczeniu akt�w stanu cywilnego - patrz w � 6, V.
� 3. ZDOLNO�� PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ
I. W � 1 wyja�niono, �e zdolno�� prawna to zdolno�� do tego, aby by�
podmiotem praw i obowi�zk�w z zakresu prawa cywilnego. By�a r�wnie� mowa o
tym, �e we wsp�czesnych systemach prawnych zdolno�� prawn� ma ka�dy
obywatel. Ustawodawca polski jeszcze w przepisach og�lnych prawa cywilnego