159bezpieczne choroby...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

Przed okienkiem, ogr�dek na jarzyn�, rozsad�; niedaleko piwniczka murowana na ziemniaki i przykryta darni� z ziemi. W ogr�dku hoduj� sobie dzieweczki kwiatki i zio�a im potrzebne, jak np. r��, barwinek, lewand�, maron�, rut�, j�zefek, sza�wij�, mi�t�, pio�un i macierzank�, i obrywaj� takowe gdy czas na to nadejdzie.
P�oty z wikliny, leszczyny i innych krzew�w ko�o cha�up, plecione koszykowatym sposobem w kierunku poziomym, s� ponaty-kane cierniami, tworz�cemi na wierzchu ostr� cierniow� koron�, dla utrudnienia z�odziejowi przej�cia. W p�ocie otwiera si� �asa, czyli wrotka, nakszt��t drabinki przeplecione chrustem. Z p�otu wystaje niekiedy grudza czy grodz�, ma�e zagrodzenie na ciel�ta, lub prosi�ta, czy to na podw�rzu, czy w stajni. Place, ogr�dki i miejsca poprzegradzane w r�ne strony i do siebie przytykaj�ce, jako i jedno du�e ogrodzenie poprzedzielane p�otami, stanowi� oplocenia, op�otki. Plecionka koszykowa jest tu dosy� powszechn�. Miejscami jednak (mianowicie w Olkuskiem) inny rodzaj widzie� mo�na ogrodzenia. Jest to tylina czyli tynina; pomi�dzy prostopa-d�emi s�upkami w pewnych odleg�o�ciach stanowi�cych prz�s�a, przesuni�te s� trzy lub cztery poziome �erdzie, po za kt�re pionowo przeplataj� cienkie ga��zie so�niny lub jedliny; i one tak�e zwyk�y miewa� na wierzchu z cierni koron� >).
Lichsza cz�� wsi, lub gorzej zabudowana, odbiera czasem pogardliwe miano budzynia (od wyrazu: buda), puste wsi cz�ci spaszane g�siami stanowi�: nawsie, a drogi bydelne, czyli dla wygonu byd�a przeznaczone: skotnice.
Dzi�, z powodu coraz wi�kszego braku drzewa budowlanego, bogatsi ch�opi pal� sami ceg�� z gliny kt�rej maj� podostatkiem, i stawiaj� z tego murowane chaty; rozk�ad onych i urz�dzenie wewn�trzne odpowiada w zupe�no�ci prawie drewnianym; zewn�trz za� miewaj� one dwie facyaty murowane t. j. po jednej przy ka�dym szczycie.
') Inwentarz w M�oszowej z r. 1666 przytacza wyraz ostro�e� jako ogrodzenie z ostroko��w czy tyniny ostrej. Inny inwentarz z r. 1774 tam�e znajduj�cy si�, m�wi o parkanie z dyliny z wierzchu ociernionym i o p�ocie z drak�w (mo�e dranic ma�ych) krzy�owych.
i??
Dla dok�adniejszego przedstawienia sposobu, w jaki cha�upy tutejszej okolicy s� urz�dzone, podajemy tu plany zdj�te z dw�ch cha�up we wsi Modlnicy zbudowanych. Uka�� one w przybli�eniu typy krakowskich chat. M�wimy: w przybli�eniu, gdy� typy podobne, ulegaj�c w innych wsiach krakowskich r�nym jeszcze mody-fikacyom od wymaga� miejscowo�ci zale�nym, zupe�nie stanowczo okre�li� charakteru budowli w ca�ym kraju nie s� zdolne.
Cha�upa bogatszego ch�opa
o dw�ch izbach i z kominem.
A. Izba zimowa o jednem oknie. W niej: 1) cyganek czyli piecyk z blach�; 2) szafka z garnkami, st�, �awka; 3) dwa ��ka t. j. jedno dla rodzic�w, drugie dla ma�ych dzieci; przy ��kach
czasem stoji ko�yska; 4) skrzynia du�a i p�-skrzynek mniejszy z przyodziew�; w p�-skrzynku bywaj� tak�e i ubiory dzieci,- codzienne robocze, gorsze s� na �erdzi.
B. Izba letnia (piekarnia) obszerniejsza od pierwszej, o dw�ch oknach. W niej: 1) komin, piec chlebowy i obok cyganek; 2) szalka z garnkami, szaflik do mycia, luszof z pomyjami, st� i �awka pod oknami; 3) dwa ��ka; 4) skrzynia i p�-skrzynek.
C. Sie� d�uga przez szeroko�� cha�upy. W niej: schody na g�r� czyli na strych, lufty do wycierania piec�w i komina; drzwi dwoje na przestrza� do wchodu z ty�u i z przodu cha�upy, drzwi do dw�dh izb i do stajni, spi�arni.
D. Stajenka dla kr�w i dla koni, kto te ostatnie posiada (nie wszyscy bowiem utrzymuj� konie; 5) chlew na trzod�, 6) chlewiki dla prosi�t lub macior.
E. Spi�arnia i razem 7) �piklerz na lepsze ziarno. W niej: 8) �arna, 9) s�sieki na r�ne gatunki zbo�a, i faski (okr�g�e) na m�k�; czasami m�ka bywa w plecionych ze s�omy koszkach. Tu
lei
wisz� i po�cie s�oniny i t. p. gorsze cz�stki ziarna jak np. trzyny, trzynki (odpadki z troch� ziarna), plewy i t. p.
F. Kom�rka, gdzie s� w�gle, drzewo, smo�a w bary�ce. 10) kapusta w beczkach (okr�g�ych); cz�sto tak�e siedzenia dla g�si i drobiu na gniazdach.
G. Woz�wka. W niej: 11) lada czyli skrzynka do rzni�cia sieczki, 12) miejsce na w�z, p�ug, rad�o, oraz r�ne materya�y i sprz�ty gospodarskie.
H. Gnojowisko z ty�u cha�upy. Miejsca dla potrzeby mieszka�c�w najcz�ciej niema wcale, i tam wychodz� gdzie chc�. Przeci�cie takiej cha�upy tu obok zamieszczone, ukazuje:
A. Izb� zimow�.
B. Izb� letni�.
C. Sie�.
D. Komin.
E. Powa��.
F. Kalenic�.
G. Strzech�.