trzynastu lat, był sztywny i napięty, zagryzał usta i wykręcał dłonie, miał ściągniętą twarz -rozjaśnił ją tylko raz, gdy mówił o swojej...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
Czy to ojczyzna moze byc kiedyniekiedy, byc i nie byc na przemian? Ojczyzna moze byc tylko kraj stanowiacy nieprzerwalnie teren historyczny narodu, i to teren centralny...
Najczęściej wolno ci tylko kopiować pliki z serwera, ale często możesz także kopiować własne pliki na serwer do specjalnie w tym celu utworzonego katalogu...
– Kiedy tylko dotrzemy tam, gdzie mają w miarę rozwinięty przemysł – dodał po chwili – będziemy musieli sprawić sobie trochę odtylcowych...
Już dawniej kilka razy udało mi się wślizgnąć między Żydów pracujących we dnie poza gettem; kontrola nie była ścisła, chyba tylko wariat pchałby...
Przez chwilę wahała się - to, co chciała zrobić, nie było zakazane przez zwyczaj, ale mógł dokonać tego tylko ktoś bardzo poruszony, w sytuacji, która go...
się krew we mnie rozgrzeje, zapomnę, żeś kobietą i piękną! Zaprawdę, mogę ujrzeć tylko szpiega, co tym dla mnie wstrętniejszy, że jego panem Rzymianin!...
„Jakie to miłe, że wszystko, na co tylko mamy ochotę, możemy zanieczyścić pewnymi substancjami, takimi jak: tlen, ozon, azot, argon albo parą czy jakąś biotą...
Mimo to na ich widok czterej Neimoidianie nie tylko nie opuścili posterunku przed drzwiami apartamentu wicekróla, ale opuścili broń w geście ostrzeżenia...
tylko jeden, podczas gdy żydowscy komuniści dostarczyli, jakże licznych zbrodniarzy, wcale nie mniejszych pod względem rozmiarów zbrodniczości od...
I CZELADNIK A on, wicie, jeszcze jedno, wicie, ma cierpienie, towarzyszu mistrzu: on się kocha w naszym tym perwersyjnym aniołku tylko temu, co ona jest...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

2 Pamięta, że do mniej więcej jedenastego roku życia pocił się jak mysz, kiedy
musiał zbliżyć się do rówieśników. Nie dawały mu spokoju różne silne obawy, na przykład, że
spłonie jego dom. Bał się skoczyć do basenu i zostać sam w ciemnościach. Miewał często
koszmarne sny, w których napadały go potwory. Chociaż od prawie dwóch lat nie jest już tak
nieśmiały, to nadal odczuwa lekki lęk, kiedy znajduje się w towarzystwie innych dzieci, a
głównym przedmiotem jego zmartwień i niepokoju stały się wyniki w nauce, mimo że jest jednym
z na lepszych uczniów w klasie. Tom jest synem naukowca i pociąga go taki model kariery,
ponieważ względna samotność, jaką zapewnia tego rodzaju praca, odpowiada jego
introwertycznym skłonnościom.
Ralph, dla odmiany, był w każdym wieku jednym z najśmielszych i najbardziej otwartych dzieci.
Zawsze rozluźniony i rozmowny, podczas badań w wieku trzynastu lat siedział swobodnie na
krześle, nie wykazując żadnych objawów zdenerwowania i mówił przyjaznym, pewnym siebie
tonem, jak gdyby osoba przeprowadzająca ankietę - starsza od niego o dwadzieścia pięć lat - była
jego rówieśnikiem. We wczesnym dzieciństwie zdarzyły się tylko dwa krótkotrwałe okresy, kiedy
odczuwał lęk - w wieku trzech lat przed psami, po zaatakowaniu go przez dużego psa, i w wieku
siedmiu lat przed lataniem, kiedy usłyszał o katastrofach samolotowych. Towarzyski i lubiany
przez innych, Ralph nigdy nie uważał się za nieśmiałego.
Dzieci nieśmiałe wydają się przychodzić na świat z połączeniami nerwowymi, które sprawiają, że
czułe są one na niewielki nawet stres - od urodzenia ich serca biją szybciej niż serca innych
niemowląt w reakcji na nieznaną sytuację. Kiedy mające dwadzieścia jeden miesięcy nieufne
maluchy stroniły od zabawy z rówieśnikami, monitory pracy serca wskazywały, że rytm pracy ich
serc przyspiesza do poziomu charakterystycznego dla silnego niepokoju. Właśnie ten łatwo
powstający niepokój zdaje się leżeć u podstaw utrzymującej się przez całe życie nieśmiałości:
każdą nową osobę czy sytuację traktują jako potencjalne zagrożenie. Być może w rezultacie tego
kobiety w średnim wieku, które pamiętają, że w porównaniu ze swymi bardziej towarzyskimi
rówieśniczkami były szczególnie nieśmiałe w dzieciństwie, mają z reguły więcej zmartwień, obaw
i poczucia winy oraz częściej cierpią na związane ze stresem takie dolegliwości, jak migrenowe
bóle głowy, rozstroje żołądka i inne zaburzenia układu trawiennego.3
Neurochemia nieśmiałości
Różnica między ostrożnym Tomem a śmiałym Ralphem polega, zdaniem Kagana, na odmiennej
pobudliwości obwodu nerwowego, którego głównym ośrodkiem jest ciało migdałowate. Kagan
wysuwa hipotezę, zgodnie z którą u osób takich jak Tom, mających skłonność do łatwego
2 Tom i Ralph. archetypowy typ bojaźliwy i odważny, opisane są w: Kagan, Galen’s Prophecy, s. 155 - 57.
3 Iris Bell, „Increased Prevalence of Stress-related Symptoms in Middle-aged Women Who Report Childhood Shyness”, Annals of Behavioral Medicine 16 (1994).
194
Daniel Goleman
Inteligencja Emocjonalna
wpadania w lęk, procesy neurochemiczne są od chwili urodzenia tak ukierunkowane, że
prowadzą do łatwego pobudzenia tego obwodu, skutkiem czego osoby te unikają rzeczy
nieznanych, napełniających je niepewnością i odczuwają w takich sytuacjach niepokój. Natomiast
osoby takie jak Ralph, u których próg pobudzenia ciała migdałowatego jest dużo wyższy, nie
wpadają tak łatwo w lęk, są z natury bardziej otwarte i towarzyskie oraz chętnie poznają nowe
miejsca i nowych ludzi.
Na to, który schemat reagowania odziedziczyło dziecko, wskazują pewne oznaki występujące już
w niemowlęctwie, bowiem niektóre dzieci łatwiej i częściej denerwują się i sprawiają więcej
kłopotu, a także wykazują większy niepokój w obecności kogoś lub czegoś nieznanego. Oznaki
takie, świadczące o przynależności do kategorii dzieci nieśmiałych, występują u mniej więcej co
piątego dziecka, natomiast śmiałe usposobienie - przynajmniej w chwili urodzenia - ma dwoje na
pięcioro niemowląt.
Część dowodów na poparcie swojej teorii czerpie Kagan z obserwacji niezwykle bojaźliwych
kotów domowych. Mniej więcej co siódmy kot wykazuje lękliwość bardzo zbliżoną do tej, która
występuje u nieśmiałych dzieci. Koty takie (zamiast przejawiać przysłowiową kocią ciekawość)
stronią od wszelkich nowości, niechętnie badają nowe terytoria i atakują tylko najmniejsze
gryzonie, bojąc się skoczyć na większe, które ich bardziej odważni kuzyni ścigaliby z zapałem.
Bezpośrednie badania mózgu nieśmiałych kotów wykazały niezwykłe pobudzenie pewnych
części ciała migdałowatego, zwłaszcza wtedy, kiedy słyszały groźny pomruk innego kota.
Bojaźliwość kotów rozwija się pod koniec pierwszego miesiąca życia, kiedy ciało migdałowate
osiąga już wystarczającą dojrzałość, aby objąć kontrolę nad obwodami mózgu sterującymi reakcją
zbliżania się do czegoś albo unikania tego. Jeden miesiąc w procesie rozwoju mózgu kocięcia
odpowiada ośmiu miesiącom w dojrzewaniu mózgu ludzkiego niemowlęcia, a właśnie w ósmym
albo dziewiątym miesiącu, zauważa Kagan, pojawia się u dzieci lęk przed obcymi - jeśli matka
wyjdzie z pomieszczenia, w którym przebywa jakaś nie znana dziecku osoba, to rezultatem tego
jest płacz. Zdaniem Kagana bojaźliwe czy nieśmiałe dzieci mogą mieć zdeterminowany
genetycznie, a więc będący cechą dziedziczną, utrzymujący się stale wysoki poziom
norepinefrynę albo innego wydzielanego przez mózg i aktywizującego ciało migdałowate
związku chemicznego, co obniża próg pobudzenia ciała migdałowatego, sprawiając, że łatwiej
wyzwala ono takie reakcje emocjonalne.
Jedną z oznak takiej zwiększonej wrażliwości jest na przykład to, że kiedy bada się w
laboratorium reakcje na stres wywołany przykrym zapachem występujące u młodych osób, które
w dzieciństwie były bardzo nieśmiałe, to przyspieszony rytm serca utrzymuje się u nich dłużej niż
u ich bardziej towarzyskich rówieśników. Świadczy to, że przypływ norepinefryny utrzymuje
ciało migdałowate i połączony z nim poprzez drogi nerwowe układ współczulny w stanie
pobudzenia.4 Kagan stwierdza, że na zwiększone pobudzenie nerwowego układu współczulnego