sze chcia� i musia� rezygnowa� z zaj�� typu bur�uazyjnego...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
– Już ja ją przezpiecznie odeślę albo i sama odwiozę – mówiła mu Baśka – prędzej zaś sama odwiozę, bo raz w życiu chciałabym widzieć całe...
Chciałabym mękę waszej pracy pić przez rurkę, jak komar krew hipopotama - o ile to możli-we w ogóle - i przemieniać na moje idejki, takie piękne, takie motylki,...
Przez chwilę wahała się - to, co chciała zrobić, nie było zakazane przez zwyczaj, ale mógł dokonać tego tylko ktoś bardzo poruszony, w sytuacji, która go...
Jest to przede wszystkim wyraz błagania… a jednak czai się w nim podejrzenie! Ach, do licha z tymi podejrzeniami! Gdybym chciał o nim rozpowiadać, zrobiłbym to już...
Wyjaśniła Ellie, jak to było z białą, weselną suknią, że rodzina tak tego chciała, i ile radości sprawiają jej te metry jedwabnych koronek i długi, lśniący...
Chciałam to teraz powiedzieć Beacie, żeby ją skłonić do przemyślenia kwestii i urwałam, bo przyszło mi na myśl, że może spowoduję tym pierwszy krok na drodze...
W sypialni włączyła radio, złapała nocny program z muzyką klasyczną i podkręciła głośność, ponieważ chciała wziąć prysznic...
cej żony, próbując z nią rozmawiać, ale nie chciała się doń odezwać ani też pozwolić, żeby ją trzymał za rękę, a kiedy już na niego patrzyła, to z...
Takich bowiem istot, które by świadomie” ciągle przeczyły, złego chciały i złe tworzyły”, nie ma między nami...
Jeszcze wczoraj chciałem pisać mowę pożegnalną, ale dziś nad ranem straciłem umiejętność układania kunsztownych peror...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

Pasowanie rycerskie nie mog�o utrzyma� si� w roli kryterium przyna-
le�no�ci do stanu szlacheckiego, jako �e szlachta wcale nie wy-
biera�a powszechnie drogi militarnego powo�ania. Kariera polityczna w apa-
racie pa�stwowym by�a atrakcyjna (tak�e finansowo), to samo mo�na po-
wiedzie� o karierze ziemia�skiej. Jak�e si� zreszt� dziwi� os�abieniu
rycerskiego powo�ania w�r�d szlachty, skoro jej s�u�ba wojskowa mia�a
ju� mniejsze znaczenie dla kr�l�w. Chaos wi�zi lennych, dewaluacja po-
j�cia wierno�ci wasalnej i lennych przysi�g, alienacje ziemi rycerskiej na
rzecz mieszczan, zmiany sposob�w wojowania (k�opoty z ci�k� jazd�,
awans �ucznik�w, kusznik�w, od XV w. i artylerzyst�w) - wszystko to
119
Powszechna historia ustroj�w pa�stwowych
sprawia�o, �e od przyci�kiej, ma�o zdyscyplinowanej, obowi�zanej do
s�u�by tylko przez okre�lony czas armii szlacheckiej lepsze by�y wojska
najemne. Kl�ski feudalnej jazdy francuskiej w wojnie stuletniej kompro-
mitowa�y tradycyjny wizerunek szlachcica-rycerza. Kariera wojskowa ci�gle
by�a dla szlachty bardzo wa�na, ale s�u�ba rycerska nie stanowi�a ju� dla
niej g��wnej roli spo�ecznej.
Status prawny szlachty wyra�a� si� w przywilejach (a niekiedy i ogra-
niczeniach) bardzo zr�nicowanych w r�nych krajach. Pojawia�y si� np.
zakazy ma��e�stw z nieszlacht�, ale to rzadkie; cz�stsze by�o odmawianie
szlachectwa dzieciom urodzonym z �mezalians�w". Czasem pewne szcze-
ble kariery pa�stwowej i ko�cielnej rezerwowano dla szlachty. Cz�ste by�y
przywileje podatkowe lub ca�kowite zwolnienia od podatk�w pod trac�-
cym ju� aktualno�� pretekstem, �e szlachcic p�aci �danin� krwi". Wyra�ne
by�o wyr�nienie szlachty w prawie karnym (inne wymiary grzywien,
wyj�cie spod kar cielesnych, �nieha�bi�ce" sposoby wymierzania kary
�mierci itd.). Moda na herby, ordery, zakony rycerskie zaspokaja�a szla-
checkie snobizmy. Zjawia�y si� wy��czne prawa szlachty do pewnych ro-
dzaj�w ubioru, noszenia broni, polowa�. Ale etos szlachecki nieraz wyklu-
cza� te� uprawianie handlu, a ju� z regu�y prac� fizyczn� w rzemio�le
i rolnictwie. Ze wzgl�du na przywileje szlachty, zw�aszcza podatkowe,
monarchowie twardo zachowywali dla siebie monopol nobilitacji i kon-
trol�, czy kto� nie uzurpuje sobie szlachectwa (nie zawsze skuteczn�).
R�nice si�y ekonomicznej i politycznego znaczenia nie musia�y prze-
kre�la� jednolito�ci stanu szlacheckiego i poczucia szlacheckiej wsp�lnoty.
Nawet tytu�y nadawane przez monarch� (ksi��t, markiz�w, hrabi�w) nie
zawsze wyr�nia�y �wy�sz�" szlacht�. Ale w miejsce dawnej hierarchii
lennej wkracza�y nowe zr�nicowania. Tak si� sta�o zw�aszcza w Niem-
czech. Od og�u szlachty oddzieli� si� tu stan ksi��cy, w�r�d ksi��t
wyros�a wy�sza grupa elektor�w. Z kolei szlachta dzieli�a si� na �szlacht�
krajow�", zale�n� od ksi��t, i �wolne rycerstwo Rzeszy" podlegaj�ce
wprost kr�lowi.
Instytucje lenne wci�� by�y wykorzystywane przez zachodnioeu-
ropejskich monarch�w do cel�w politycznych, militarnych, finansowych.
Traci�y natomiast wsz�dzie sw� si�� lenne (lub zbli�one do nich) powi�za-
nia pionowe, wsparte na osobistej wierno�ci. Poddani monarchy stawali si�
120
Monarchia stanowa
nimi przez fakt urodzenia i przebywania na terytorium pa�stwa, a nie
przez jaki� kontrakt czy ho�d lenny.
Pojawi�y si� wszelako nowe typy powi�za� pionowych. W An-
glii to klientele magnackie tworzone poprzez umowy (indenture). Nie by�o
tu �adnych lenn w ziemi (klient�w utrzymywa� patron), dziedziczno�ci,
ani ca�ej ideowej nadbudowy w�a�ciwej systemowi lennemu. Niemniej
setki, a nawet tysi�ce klient�w (retainers) dawa�y magnatom angielskim
si��, tak�e wojskow�, bardzo potrzebn� w dobie wojen domowych XV
wieku. Na mniejsz� skal� podobne zjawiska wyst�pi�y tak�e w innych
krajach. Jednak�e w�r�d szlachty przewa�a�y ju� powi�zania poziome:
szlachcic czu� si� solidarny raczej z innymi cz�onkami swego stanu, ni�
ze stoj�cym ponad nim jakim� patronem.
Stanow� �wiadomo�� szlachty umacnia�y konflikty z kr�lem, klerem,
mieszcza�stwem. U schy�ku �redniowiecza aspiracje stanu szlacheckiego
znajdowa�y wyraz na posiedzeniach zgromadze� stanowych, ale tak�e w nie-
zliczonych ligach, partiach, zwi�zkach, skierowanych przeciw monarchom
lub innym stanom (niekiedy za� skoalizowanych z innymi stanami): stano-
wi�o to post�p w por�wnaniu z dawniejszymi wyst�pieniami, na og� anar-
chicznymi i dalekimi od solidarno�ci zbiorowej. Szlachta nie by�a przy
tym zamkni�ta: niekt�re rody gas�y, inne rujnowa�y si� i wtapia�y w mas�
roturier�w (nieszlachty). W zamian kariery szlacheckie robi�y rodziny miesz-
cza�skie i obrotni awanturnicy. To odnawianie sk�adu nadawa�o szlachcie
nowe si�y, wigor i zamo�no��.
Nie wsz�dzie dokona�o si� prawne zdefiniowanie stanu szlacheckiego.
W Anglii kr�lowie od XIV w. postawili nie na s�u�b� lenn�, lecz na
militarne zobowi�zania w�a�cicieli ziemskich powy�ej pewnej granicy za-
mo�no�ci. W sensie prawnym zamo�niejszy wolny ch�op, mieszczanin
i rycerz (kniffht) nie r�nili si� od siebie wyra�nie. Skoro za� mi�dzy
woln� ludno�ci� nie by�o ostrych przegr�d stanowych, nie pojawi�a si�
instytucja nobilitacji ��le" urodzonych. Arystokracja (�wi�ksi baronowie")
zdoby�a pewne przywileje wyr�niaj�ce j� od og�u. Ale by�y to przy-