Narew, Rajgród, lub maj¹ce tylko liczbê mnog¹, np...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
Czy to ojczyzna moze byc kiedyniekiedy, byc i nie byc na przemian? Ojczyzna moze byc tylko kraj stanowiacy nieprzerwalnie teren historyczny narodu, i to teren centralny...
Najczęściej wolno ci tylko kopiować pliki z serwera, ale często możesz także kopiować własne pliki na serwer do specjalnie w tym celu utworzonego katalogu...
– Kiedy tylko dotrzemy tam, gdzie mają w miarę rozwinięty przemysł – dodał po chwili – będziemy musieli sprawić sobie trochę odtylcowych...
Już dawniej kilka razy udało mi się wślizgnąć między Żydów pracujących we dnie poza gettem; kontrola nie była ścisła, chyba tylko wariat pchałby...
Przez chwilę wahała się - to, co chciała zrobić, nie było zakazane przez zwyczaj, ale mógł dokonać tego tylko ktoś bardzo poruszony, w sytuacji, która go...
się krew we mnie rozgrzeje, zapomnę, żeś kobietą i piękną! Zaprawdę, mogę ujrzeć tylko szpiega, co tym dla mnie wstrętniejszy, że jego panem Rzymianin!...
„Jakie to miłe, że wszystko, na co tylko mamy ochotę, możemy zanieczyścić pewnymi substancjami, takimi jak: tlen, ozon, azot, argon albo parą czy jakąś biotą...
Mimo to na ich widok czterej Neimoidianie nie tylko nie opuścili posterunku przed drzwiami apartamentu wicekróla, ale opuścili broń w geście ostrzeżenia...
tylko jeden, podczas gdy żydowscy komuniści dostarczyli, jakże licznych zbrodniarzy, wcale nie mniejszych pod względem rozmiarów zbrodniczości od...
I CZELADNIK A on, wicie, jeszcze jedno, wicie, ma cierpienie, towarzyszu mistrzu: on się kocha w naszym tym perwersyjnym aniołku tylko temu, co ona jest...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

G³ucho³azy, Pieniny, Soleczniki, Œniard-
wy, Tuhanowicze;

c) nazwy zbiorowe przyjmuj¹ce formy liczby pojedynczej, np. magnateria, pospólstwo,
m³odzie¿;

d) rzeczowniki pospolite maj¹ce tylko formy liczby mnogiej, np. chrzciny, imieniny, raj-
stopy, sanie, skrzypce, spodnie, urodziny, usta, wrota; ich okreœlenia iloœciowe mog¹ byæ wy-
ra¿ane tylko liczebnikami zbiorowymi, np. troje skrzypiec, czworo sañ, piêcioro wrót (nie:

*trzy skrzypce, *cztery sanie, *piêæ wrót); po³¹czenia z liczebnikami zbiorowymi nie dotycz¹
tych rzeczowników, które mog¹ siê ³¹czyæ z wyrazem para, np. trzy pary rajstop, dwie pary
spodni.

1673

LICZEBNIK

2. Formy liczby pojedynczej i mnogiej niektórych rzeczowników mog¹ mieæ zupe³nie ró¿-
ne tematy fleksyjne, np. cz³owiek - ludzie; rok - lata.

3. W odmianie przymiotników bardzo istotne jest odró¿nianie w Im okreœleñ rzeczowni-
ków mêskoosobowych od wszystkich pozosta³ych, np. têdzy bokserzy, m¹drzy doradcy, brzyd-
cy klowni, duzi koszykarze, najlepsi sprinterzy, cisi wspólnicy (nie: *têgie boksery, *m¹dre do-
radcy, *brzydkie klowni, *du¿e koszykarze, *najlepsze sprinterzy, *ciche wspólnicy, czêste
zw³aszcza w jêzyku mówionym mieszkañców Warszawy i okolic), ale: têgie maglarki, m¹dre
dzieci, brzydkie kacz¹tka, du¿e klomby, najlepsze makowce, ciche dzielnice.

4. Stosowanie form liczby pojedynczej lub mnogiej orzeczeñ przy podmiotach zawieraj¹-
cych sk³adnik liczebnikowy zale¿y od typu po³¹czenia sk³adniowego: liczebniki 1-4, tworz¹-
ce z wyrazami okreœlanymi zwi¹zki zgody, maj¹ orzeczenie w Ip przy liczebniku jeden (-a, -o)
i orzeczenie w Im przy liczebnikach dwa, trzy, cztery, np. Jeden zawodnik zas³abt; Dwie œpie-
waczki odnios³y wielki sukces, natomiast liczebniki od piêciu wzwy¿, wchodz¹ce z wyrazami
okreœlanymi w zwi¹zki rz¹du - powinny mieæ orzeczenie w Ip, np. Piêciu pasa¿erów ocala³o;

Siedem modelek zesz³o z wybiegu.

5. Liczba mnoga bywa niekiedy u¿ywana wy³¹cznie ze wzglêdów grzecznoœciowych: przez
szacunek do danej osoby mo¿emy np. u¿yæ formy Kole¿anko, czy przygotowaliœcie (!) ju¿ te
materia³y na wystawê? Zwyczaj ten utrzymuje siê dziœ tylko w niektórych œrodowiskach
(np. nauczycielskim) i ma zwolenników wy³¹cznie wœród przedstawicieli starszego pokolenia.
Jego zanikaniu sprzyja rezygnacja z u¿ywania wyrazu obywatel przez przedstawicieli w³a-
dzy; tym samym wysz³y z u¿ycia zwroty typu Obywatelu, przechodziliœcie przez jezdniê mi-
mo czerwonego œwiat³a.

6. Pod wp³ywem trzeciorzêdnej publicystyki upowszechnia siê z jednej strony nadawanie
form liczby mnogiej rzeczownikom abstrakcyjnym, np. *0statnie pogody Ÿle wp³ywa³y na na-
sze samopoczucie (zamiast: Ostatnio pogoda Ÿle wp³ywa³a na nasze samopoczucie), z drugiej
- ograniczanie form liczby mnogiej rzeczowników konkretnych, np. *po³ów dorsza, ^zbiory
ziemniaka (zamiast: po³ów dorszy, zbiory ziemniaków). Por. DEKLINACJA, KONIUGACJA,
ORZECZENIE, PODMIOT, RODZAJ GRAMATYCZNY, ZWI¥ZKI SK£ADNIOWE. (H.J.)

LICZEBNIK jest jedn¹ z piêciu odmiennych czêœci mowy (wespó³ z czasownikami, rze-
czownikami, przymiotnikami i zaimkami), wskazuj¹c¹ liczbê obiektów (ludzi, zwierz¹t,
rzeczy, zjawisk) czy iloœæ substancji oraz kolejnoœæ (nastêpstwo) poszczególnych obiektów
w jakimœ systemie, zbiorze, ci¹gu. Na podstawie kryterium znaczeniowego wyodrêbniamy
liczebniki: I. G£ÓWNE, np. jeden, piêtnaœcie, trzysta, miliard, II. ZBIOROWE, np. czworo,
jedenaœcioro, siedemdziesiêcioro, III. U£AMKOWE, np. pó³, trzy czwarte, jedna trzecia,
dziewiêæ siedemnastych, TV. PORZ¥DKOWE, np. czwarty, dwunasty, trzydziesty ósmy, dzie-
wiêæsetny, V. MNO¯NE, np. podwójny, poczwórny, VI. WIELORAKIE, np. dwojaki, piêcio-
raki.

Do liczebników nale¿¹ te¿ wyrazy, które nie podaj¹ dok³adnej liczby przedmiotów, lecz
tylko okreœlaj¹ j¹ w sposób przybli¿ony, ogólnikowy, szacunkowy; s¹ to liczebniki nieokreœlo-
ne (du¿o, kilkanaœcie, ma³o, moc, mnóstwo, niewiele, odrobinê, parê, trochê, wiele).

W¹tpliwoœci normatywne zwi¹zane z u¿ywaniem liczebników dotycz¹ wymowy, odmiany
i sk³adni. Informacje o poprawnej wymowie liczebników zosta³y podane przy konkretnych
has³ach, tu dokonujemy tylko przegl¹du problematyki fleksyjnej i sk³adniowej ze wzglêdu
na cechy gramatyczne poszczególnych klas, co pozwala wyodrêbniæ: liczebniki g³ówne
jednowyrazowe (okreœlone); liczebniki g³ówne wielowyrazowe; liczebniki zbiorowe (okreœlone
i nieokreœlone); liczebniki u³amkowe; liczebniki nieokreœlone (niezbiorowe); liczebniki po-
rz¹dkowe, mno¿ne i wielorakie.

LICZEBNIKI G£ÓWNE 1-4

Odmiana. Liczebnik jeden, -a, -o ma odmianê przymiotnikow¹ (przez przypadki i rodz¹- g"
je). Formy liczby mnogiej (jedni, jedne), spotykane w tekstach, znacz¹ 'niektórzy, pewne oso- 3
by', l.

Zapisowi cyfrowemu 2 odpowiadaj¹ cztery oddzielne formy: dla rodzaju mêskiego nieoso- os
bowego i dla rodzaju nijakiego dwa, np. dwa buty, dwa oparcia, dla rodzaju ¿eñskiego - g
dwie, np. dwie bransoletki, a ponadto oboczne formy mêskoosobowe: dwaj sportowcy K

LICZEBNIK 1674

|| dwóch sportowców. W kolejnych liczebnikach tej grupy utrzymuje siê obocznoœæ form mê-
skoosobowych, tzn. trzej \\ trzech; czterej \\ czterech, natomiast dla pozosta³ych rodzajów jest
jedna, wspólna forma, tzn. trzy, cztery. Liczebniki 2, 3, 4 maj¹ swoist¹ deklinacjê, z wymia-
nami g³oskowymi charakterystycznymi dla okreœlonych przypadków, takimi np. jak stward-
nienie spó³g³oski wyg³osowej w ¿eñskiej odmianie liczebnika dwa: M. dwie, D. dwóch,
C. dwom itd.

Sk³adnia. Wszystkie liczebniki tej grupy (oprócz form mêskoosobowych dwóch, trzech,
czterech) tworz¹ zwi¹zki zgody z z rzeczownikami, np. jeden pomocnik, dwie himalaistki,
trzej bojówkarze, cztery polecenia; formy dwóch, trzech, czterech tworz¹ z wyrazami okreœla-
nymi zwi¹zki rz¹du.

Podmioty po³¹czone zwi¹zkiem zgody maj¹ orzeczenie zale¿ne od liczebnika, np. Jeden
senator protestowa³; Dwie biegaczki trenowa³y, natomiast podmioty tworz¹ce zwi¹zki rz¹du

- orzeczenie w Ip, które w formach czasu przesz³ego i trybu warunkowego ma rodzaj nijaki,