ezasow� i ci�g��...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

By ujrze� prawd�, musia� Parmenides rzekrocz � bram
Dnia i Nocy, to jest wyj�� z granic �wiata. Prawd� bowiem mo�e zobaczy�
tylko rozum ni d za� zmysly. �wiat postrzegany zmys�ami jest �wiatem
ozornym kt�remu brak rzeczywisto�ci. Niemniej jednak Parmenides po-
, y Dnia i Nocy i opisa� �wiat pozorny. Kula prawdy sta�a
wr�ci� przez bram
kul wszech�wiata. Pocz�la si� ona obraca� i pojawi�y si� w niej
� , gor
si t r�eciwie�stw, takich jak: �wiat�o i ciemno�� co i zimno, mi�k-
pary p y j �
ko�� i twardo��, to, co rn�skie, i to, co �e�skie. Par te zestra a� ze sob
-sila rozrodeza. W ten spos�b powsta�a pozorna mnogo�� i r�norod-
Eros y
no�� w �wiecie fizycznym. W nauce Parmenidesa nrawda i pozorno�� w -
klucza�y si� wzajemnie i by�y nie do pogodzenia. P�niejsi filozofowie
b�d� starali si� pogodzi� rozumowanie z obserwacj� `3'
3. HISTORIA, GEOGRAFIA, MEDYCYNA, KOMEDIA, I SZTUKA
Wszyscy ci trzej wielcy filozofowie, podobnie jak ich poprzednicy z Mi-
letu i Ksenofanes z Kolofonu, byli Jonami i �yli na terenie kolonii, kt�re
bardzie ni� Grecy na kont nencie wyemancypowa�y si� spod wp�ywu tra-
j y j y y od
dycyjnych wierze� i miejscowych zwycza �w. M �l ich b �a wolna
zahamowa� religijnych, cho� pos�ugiwali si� poj�ciami z religii zapo�y-.
czon mi. Polem ich docieka�, tak jak i Ajschylosa, by� wszech�wiat i ludz-
y j j pa�stwa
ko��, nie znajdowali jednak w swych spekulac achpmaliscroz�a w
. Anaks mander, Anaksymenes i Heraklit p kt�rej '.
y -
i rodzin y owiada� si� racjonalizm. Jonowie zwr�cili swe kry
coraz cz�ciej ju� wyp y y ,
tyczne i dociekliwe umys�y tak�e w kierunku bada� histor czn ch a wnio
ski z nich formulowali proz�. Wydarzenia minione (zv r�aszcza historie za-
k�adania miast lub wypadki wsp�czesne upami�tniali wierszem tacy poeci, ;
jak Homer, Eumelos, Kallinos, Mimnermos, Tyrtajos i Solon. Tradycj� t�;
kontynuowali w swych poetyckich utworach Ksenofanes i wuj Herodota,
Panyassis. kt�ry jako temat obra� sobie zak�adanie miast jo�skich. Wyda-
rzenia rzeszle i ws �czesne spisywali proz� w latach 546-466 dwaj Jono-
p p y p�nie w Atenach,
wie: Kadmos z Miletu i Ferekydes z Leros, osiad� j
a tak�e Akusilaos z Argos. Wojny perskie dostarcza�y tematu r�wnie� kilku
innym prozaikom, kt�rych dzie�a zagin�ly.
Wielu z tych autor�w kompilowa�o swoje kroniki bez krytycznej oceny
materia�u. Inni mieli ju� nastawienie bardziej krytyczne. Pierwsze miejsce
w�r�d nich zajmuje H e k a t a j o s z Miletu, kt�ry takim oto zdaniem roz-
poczyna swoje Histor�e (lub Gen,ealogie, jak je r�wnie� nazywano): "He-
katajos z Miletu tak m�wi: to pisz�, co mi si� wydaje prawd�, bo opowie�ci
Hellen�w s� wielorakie i, moim zdaniem, �mieszne." Zainteresowanie
v szystkich skupia�o si� g��wnie, cho� nie wy��cznie, na odleg�ej przesz�o-
�ci, kt�ra obfitowa�a w genealogie wielkich ludzi i podania o herosach
i heroinach. Pisarzy tych zwiemy "logografami" -"spisuj�cymi opowie�ci"
i jest to najs�uszniejs�e okre�lenie ich dzia�alno�ci.`'36
W ci�gu VI stulecia ludy �r�dziemnomorskie rozszerzy�y swoj� wiedz�
o �wiecie zamieszka�ym. Naj�mielszymi odkrywcami byli �eglarze feniccy.
Oko�o r. 600 op�yn�li oni Afryk� zu�ywaj�c na to trzy lata. Wyruszyli
z Suezu, a wr�cili przez Gibraltar i donie�li, �e gdy skr�cili na zach�d,
mieli s�o�ce po prawej r�ce.23' Niekt�rzy uczeni, zar�wno w staro�ytno�ci,
jak i w czasach nowo�ytnych, odrzucali mo�liwo�� op�yni�cia Afryki, ale
bez dostatecznych podstaw. Na pocz�tku V wieku Fenicjanie i Kartagi�-
nzycy plyn�c wzd�u� wybrze�a Atlantyku docierali a� do Kornwalii i Sierra
Leone. Z �eglarzy greckich Euthymenes z Massalii ogl�da� oko�o r. 550
uj�cie rzeki Senegal w Afryce Zachodniej, Fokajczycy zjawili si� na za-
chodnim wybrze�u Hiszpanii, podczas gdy S k y 1 a k s z Karyandy po-
p�yn�� oko�o r. 510 w d� rzeki Indus, a p�niej wzd�u� brzeg�w Persji
i Arabii do Suezu. O zapleczu kraju, nawet na P�wyspie Ba�ka�skim, wie-
dziano niewiele. Badano jednak sp�awne rzeki, p�yn�c Rodanem do jego
�r�de� i Dunajem do Wr�t �elaznych, kursowa�y te� do�� niejasne opo-
wie�ci o Afryce �rodkowej i Europie, o wschodnioeuropejskich stepach,
Kaukazie, Morzu Kaspijskim, jak r�wnie� o wschodnich prowincjach im-
perium perskiego. Na podstawie takich wiadomo�ci A n a k s y m a n d e r
z Miletu sporz�dzi� map� "�wiata zarr ieszka�ego" ilustruj�c� jego hipote-
z�, wedlug kt�rej ziemia by�a walcem, a ludzie �yli na jej kolistej po-
wierzchni. Kiedy A r i s t a g o r a s w r. 499 odwiedzi� Spart�, przy-
wi�z� ze sob� map� �wiata wyryt� na br�zowej tablicy. Widnia�y na ni j
l�dy Europy, Azji i Libii ze wszystkimi wielkimi rzekami. jeziorami i ota-
czaj�cym je oceanem, Aristagoras za� umia� opisa� mieszka�c�w i bogactwa
r�nych cz�ci Azji.
Pewne dane z dziedziny geografii i etnografii przekaza�y ju� podania
epickie, kt�rych �r�d�a si�ga�y epoki br�zu; dane te zbiera�y pa�stwa wy-
sy�aj�ce kolonie, a zw�aszcza Delfy. Form� literack� nadano im w poema-
iach epickich. odpowiedziach wyroczrxi delfickiej i w lokalnych kronikach
pisanych ivierszem lub proz�. Pojawi�y si� r�wnie� swego rodzaju pod-
342
Literatura, filozofia i sztuka (546-466 r.)
r�czniki dla podr�nych przedstawiaj�ce zazwyczaj drog� od portu do por-
tu i dlatego zwane periplous (op�yni�cie). Najwcze�niejszy og�lny opis
�wiata sporz�dzi� H e k a t a j o s z Miletu (oko�o r. 500). Opisywa� on kraje
i ludy, faun� i flor�, produkty i porty, d`odaj�c notatki dotycz�ce starych
legend lokalnych oraz nazw miejscowo�ci, narysowa�` tak�e map� podobn�
do mapy Anaksymandra z otaczaj�cym ziemi� oceanem. Z punktu widze-
nia dzisiejszych wymaga� Hekatajos nie by�, oczywi�cie, dok�adny, od-
leg�o�ci mierzy� d�ugo�ci� dziennej �eglugi lub marszu, a map� orientowa�
w stosunku do s�o�ca. Niemniej jednak po�o�y� on podwaliny pod geogra-
fi� i jego dzie�o sta�o si� przewodnikiem Aleksandra Wielkiego w wypra-
wie do Indii.238
Teoria i praktyka medyczna rozwija�y si� szybko w tym stuleciu. W teorii
medycyny wa�n� rol� odgrywa�y idee filozoficzne i spo�eczne. Wed�ug filo-
zof�w ze szko�y Pitagorasa cia�o wyrasta�o z nasienia, a rz�dzi�a nim dusza
lub zasada harmonizuj�ca. A 1 k m a j o n z Krotony, wsp�czesny Pitago-
rasowi, cho� nieco od niego m�odszy, uwa�a� zdrowie za w�a�ciw� r�wno-