doros z Chios (Diels, 70 A 19)...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

9. Zgodnie z podan w niniejszym fragmencie systematyk , do płyn -
cych (
) zaliczy nale y wody posiadaj ce ródła ( !
, mo na na-
zywa je tak e )
] i odpływaj ce (
); do stoj cych natomiast
równie
!
, którym odpływ zapewnia sztuczna ingerencja. W takim
rozumieniu nie ma miejsca na ródła mórz, gdy musiałyby one wówczas
ł czy w sobie przeciwstawne wła ciwo ci wód stoj cych i płyn cych.
5 ! #
% jest
%
% albo ' % % % . Otó w przypadku morza nie
zachodzi ani jedno, ani drugie.
10. Meteor., I, 13, 349 b 27.
11. Oto wyja nienie powy szego fragmentu u Sylv. Maura, III. 574-575:
„Omnis aqua quae habet fontes, vel id fluens, vel detinetur in locis artefactis, ut
aqua putealis, vel si stagnat in aliquo loco concavo, est in parna copia ... sed aqua
non est fluens, ut patet experientia; non detinetur in loco artefacto, ut est itidem
manufactum, et praeterea est in maxima copia, in qua copia nulla aqua egrediens
ex fontibus stagnat; ergo aqua maria non egreditur ex fontibus".
12. Ogólnie przyjmuje si , i Arystoteles nie wiedział o istnieniu Je-
ziora Aralskiego (Bunbury, s. 410). Tymczasem w powy szym fragmencie
imiesłów 1. mn. wydaje si skłania nas do przyj cia opinii przeciwnej
(Tarn, II, s. 6 n.3). W takim za wypadku M. Hyrka skie u Arystotelesa
jest Morzem Kaspijskim, Kaspijskie za Aralskim. Rzecz wła ciw za-
pewne b dzie podzielenie powszechnie panuj cej w tym wzgl dzie opinii,
zwłaszcza i informacja sugeruj ca znajomo Jeziora Aralskiego u Ary-
stotelesa znajduje si tylko w tym jednym miejscu, i to jakby wtr cona
mimochodem (Stagiryta nie zajmuje si w tym miejscu geografi ). Warto
zauwa y , i Arystoteles wbrew rozpowszechnionemu w staro ytno ci
pogl dowi, jakoby Morze Kaspijskie było zatok opływaj cego zewsz d
Oceanu,
przyjmuje
jego
ródl dowy
charakter
(zob.
Herrmann,
R E, X, 2 1919, s. 2275 nn.). Wszelako nie ustrzegł si bł du, uznaj c,

194
i Tanais (Don) jest odgał zieniem rzeki Arakses, wpadaj cej do M. Ka-
spijskiego (350 a 24).
13. Istnienie pr dów morskich wyja nia autor poruszeniami, którym
ulega powierzchnia mórz. Sk d bior si owe poruszenia, dowiemy si
dopiero od Teofrasta, De vent., 35 n.
14. Por. Problem., XXVI. 5, 940 b 26. Chocia zatem Ocean nie jest
zbyt gł boki, to jednak, poniewa spoczywa we wgł bieniu, cala jego po-
wierzchnia jest na ogół spokojna (Alex., 70, 18).
15. Tzn. morza północne, z których woda odpływa ku miejscom ni ej
poło onym (Alex., 70, 26).
16. Anaksymenes (Diels, 13 A 7).
17. Zjawisko zasolenia wód morskich zajmowało bardzo staro ytnych
(por. Plut., Aet. phys., 8 nn.). Stagiryta podejmuje ten temat w sposób
o tyle ró ny od paradoksografów, i ł czy go z zagadnieniem szerszej
natury, a mianowicie powstawaniem morza w ogóle. Sposób dociekania
został zapowiedziany w poprzedniej ksi dze (r. XIV), gdzie była mowa
o zmianach, którym podlega Ziemia. Zmiany te nie prowadz do jej
zniszczenia, lecz owszem s warunkiem wiecznego porz dku. To samo
dotyczy musi mórz.
18. Przedstawienie bł dnych pogl dów bez dotychczasowej ich dys-
kwalifikacji nale y u Arystotelesa do wyj tków. Tutaj przyczyn rzadkiej
w tym wzgl dzie delikatno ci jest fakt, i pogl dy te maj za sob argument
zawsze przez Stagiryt szanowany, a mianowicie do wiadczenie. Poprzed-
nicy na podstawie ogromu mórz mogli doj do przekonania, i jest ono
zasad wszelkiej wilgoci. Nie wzi li jednak pod uwag , i w takim wy-
padku naturaln wła ciwo ci wody byłaby jej slono .
19. Ksenofanes (Diels, 21 B 30).
20. Meteor., I, 9.
21. Nieco pó niej autor wymienia Heraklita (355 a 14);
% (354 b 33)
odnosi si najprawdopodobniej do zwolenników Heraklita.
22. Stagiryta nie mógł przyj takiego wyja nienia przede wszystkim
dlatego, i w takim wypadku wilgo odbywałaby jednokierunkow drog
ku górze. W jaki wi c sposób zachowałaby si wieczno procesów w na-
turze, gdyby ruchowi wyziewów ku górze nie odpowiadał ruch o kierunku
przeciwnym (por. De gen. corr., II, 10, 337 a 1 nn.)?
23. Wzmianka o powrotach Sło ca (354 b 34-355 a 5) posiada zdaniem
niektórych komentatorów (Thurot, Webster, Fobes) charakter uwagi do-
pełniaj cej. Zamie cili my j w nawiasie.
24. Heraklit (Diels. 22 B 6).

195
25. Tzn. Anaksymander i Diogenes, o których była ju mowa wy ej,
353 b 6 nn. (Alex., 73, 22). Obydwie opinie s fałszywe, gdy przypuszcza ,
i wiat powstał z powietrza wywodz cego si z wody, byłoby tym samym,
co twierdzi , i wiat ywi si wilgoci .
26. Por. Problem., II, 3, 866 b 19. Autor jeszcze kilkakrotnie w mniej-
szym rozdziale odwoła si do przykładu ze wiata organicznego podkre-
laj c, i zjawisko „pozostało ci" ma miejsce zarówno w wiecie w ogóle,
jak i w poszczególnych organizmach ywych,
27. %
— dttctus intestinalis (Bonitz, 397 b 36).
28. Zagadnienie wielekro roztrz sane w staro ytno ci. Por. Lucr.,
De rerum nat. V, 262 nn.; Seneca, Quaest. nat., III, 4 nn.
29. Phaedon, 111 C-113.
30. Tj. Ocean Zewn trzny oraz cztery rzeki Tartaru: Acheront, Py-
riflegeton, Styks i Kokytos.
31.
$ odnosi si — jak s dz — do
)
%% . Mo na jed-
nak ,
rozumie w sensie:

. (Burnet,
s. 136 #.).
32. Przysłowie to znajdujemy u Eurypidesa, Med., 410.
33. Je li si przyjmie wraz z Platonem, i woda wydostaje si z Tartaru
i wraca do na powrót, trudno wyja ni istnienie wód w atmosferze. Zob.
w. Tomasz, 449: „Oportet totaliter excludere generationem a uae in sere etele-
vationem aquae a terra per evaporationem: quod patet essc falsum".
34. Według teorii Platona wypadałoby, aby rzeki były wi ksze w po-
bli u Tartaru. Tymczasem do wiadczenie wskazuje na co przeciwnego.
Rzeka staje si wielka dopiero po przemierzeniu znacznej odległo ci, co
pozwala jej na zebranie wód z innych rzek.
35. W.5: & )& = &
, nie za &
. Por. Alex., 78, 3.
36. Por. De coelo, 1, 10, 279 b 4.
37. Por. De coelo, 1, 10-12.
38. Demokryt (Diels, 68 A 99 a, 100). Por. Meteor., I, 14, 352 a 19.