19 W...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

A. Wójcik: Prawda o śmierci Sabały..., s. 74.
NIEROZŁĄCZNI – CHAŁUBIŃSKI I SABAŁA – POLA KULECZKA 29
Wiesław Wójcik, wnikliwy i dociekliwy znawca zagadnienia, sprostował niektóre atrakcyjne „nadużycia intelektualne”, mające jednak więcej wspólnego z legendą niż prawdą, która dotyczyła nawet śmierci Sabały.
Chałubiński pełnił wiele funkcji i doskonale zdawał sobie sprawę z potrzeby takiego angażowania się w życie społeczne. Jacek Kolbuszewski we wstępie do jego najpopular-niejszej książki pisał, że był on: „ lekarzem i naukowcem mającym silną świadomość tych właśnie ról społecznych. Był człowiekiem o bardzo wysokiej kulturze osobistej i zarazem dużym autokratyzmie; widział też granice swoich kompetencji i z zasady nie zwykł poza nie wykraczać. Był Chałubiński człowiekiem czynu, najpełniej realizującym się przez pracę, przez różnego rodzaju działania, przez społeczną aktywność. Pisywał natomiast niezbyt chętnie” 20. Ładna to charakterystyka, nader prawdziwa i w dziejach kultury wcale nie jedyna. Nie gorzej wypadł w szafowaniu słowem, na jego temat, Stefan Maciejewski, uznając że Chałubiński to „ postać nieprzeciętnej miary, niepoślednich zasług, zawsze mający na względzie dobro wspólne przed własnym; demokrata i wielki patriota z serca, uczony z pa-sji, z powołania lekarz i społecznik. Wielki romantyk Tatr i ich nie koronowany król, jak go nazywali współcześni i potomni. Tak widzieli go ci, którzy go znali i z nim współpracowali.
Takim też przeszedł do legendy” 21.
Chałubiński zyskał sobie nie tylko miłość Sabały i przewodników, którzy z nim w Tatry chadzali, zasłużył sobie także na uznanie i szacunek tych górali, którzy się z nim nie zetknęli, ale o jego dokonaniach i zasługach dla Podhala z pewnością słyszeli. Mieszkańcy Podtatrza zawsze zaświadczali to w różnych miejscach i na różne sposoby. Wszakże to on otworzył Sabale, przyjacielowi uczonych i artystów, drogę do wielkości w polskiej kulturze, poznał się na talencie Bartka Obrochty, którego muzyka inspirowała później Ignacego Paderewskiego, Karola Szymanowskiego, Juliusza Zborowskiego czy Adolfa Chybińskiego. Przyjaźniąc się z Wojciechem Rojem, pomógł mu stać się znakomitym przewodnikiem tatrzańskim, a później jednym z najlepszych realizatorów koncepcji stylu podhalańskiego Stanisława Witkiewicza (por. Dom pod Jedlami22). Największą więc zasługą Tytusa Chału-bińskiego jest to, co dawno temu, bo w 1901 roku zauważył Eljasz-Radzikowski (1869-1935): „ Lata mijały – Chałubiński budował dalej Tatry w Polakach – te drugie Tatry w umysłach naszych, które już odtąd miał każden z nas nosić w sobie, tak jak nosi pamięć o własności naszej narodowej – o tym, co mamy, co posiadamy, cośmy zrobili i zrobić nam w przyszłości jako naród pod każdym względem wypada” 23.
Wizualną pamiątką po Chałubińskim jest postawiony przez niego na Gubałówce
w 1893 roku krzyż z kuźnickiego żelaza, jako votum dziękczynne, za pojednanie w jego rozbitej rodzinie, nie zaś – jak twierdzą niektórzy – za opanowanie epidemii cholery.
Śmierć Chałubińskiego odbiła się szerokim echem w rozdartej zaborami Polsce. Wspomnienie o zmarłym napisali między innymi: Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Aleksander Świętochowski, Stanisław Witkiewicz. Jego imię nosi ulica, przy której mieszkał
i Muzeum Tatrzańskie, z którego pracownikami za życia tak owocnie współpracował. Autorzy Wielkiej encyklopedii Tatrzańskiej Zofia i Witold H. Parysccy pisali: Obecnie Chału-biński jest uczczony nazwami ulic w 5 miastach, nazwami 5 szpitali oraz liceum w Rado-miu. Wybito na jego cześć medale, jego podobizna ukazała się na znaczkach pocztowych, 20 T. Chałubiński: Sześć dni w Tatrach..., s. 5.
21 S. Maciejewski: Zakopane, Zakopane..., Kraków 1993, Dział Wydawnictw Naukowych DreAM, s. 71.
22 M. Michalczuk-Gędziorowska: Historia Domu pod Jedlami [w:] Dom pod Jedlami i jego twórca. Studia i wspomnienia. Pod red. Wiesława A. Wójcika, Kraków 1997, Wydawnictwo Znak, s. 168-174; M. Pawlikowski: Pod Jedlami [w:] tamże, s. 191-210; J. G. H. Pawlikowski: Z Kozińca po 65 latach [w:] tamże, s. 211-224.
23 S. Eljasz-Radzikowski, Przedmowa dra..., s. 5.
30 NIEROZŁĄCZNI – CHAŁUBIŃSKI I SABAŁA