22Interpretacja tych danych nie jest �atwa...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
że jest tam taki, prawda? To wcale nie jest żaden z tych kościołów, nie są to nawet wspólne ruchy ludzi, to jest bardzo ważne, drodzy bracia, bardzo ważne...
08 Przyno�cie wi�c owoc godny nawr�cenia,09 a nie wmawiajcie sobie: Abrahama mamy za ojca, bo powiadam wam: Z tych kamieni B�g mo�e wywie�� syn�w Abrahamowi...
– Hej! żeby się to tak udało tę wyspę i ten zamek ubiec! – Spojrzyj jeno na tych ludzi – odrzekł Maćko...
4|106|Pros Boga o przebaczenie! Zaprawde, Bóg jest przebaczajacy, litosciwy!4|107|I nie prowadz sporu w obronie tych, którzy zdradzaja samych siebie...
Zdarzy�o si� wi�c, i� jednego razu zaszed� do �wi�tyni gagatek z tych rodu, dzi�ki kt�rym rzecz posz�a w mowie, �e warszawiak w pracy, a wilk u p�uga, to jednaka przys�uga...
W tym momencie rozległo się pukanie do drzwi; do tych prastarych drzwi z nabijanego ćwiekami dębu za którymi rozciągała się jedynie otchłań białych chmur...
Pierwsza z tych przemian -od seksu owocożercy do seksu drapieżnika -dokonywała się w ciągu długiego czasu i w zasadzie przeprowadzona została z powodzeniem...
Z drugiej strony, przynajmniej jeden bystry obserwator, John Kenneth Galbraith, wyraził pogląd, że być może Nixon zwyciężył pomimo stosowania tych środków...
Podczas tych narzekań, które były zapewne wynikiem rozczarowania i osobistej urazy, wywołanej faktem, że jej stary pracodawca wolał inną, Artur Gride...
Idąc wzdłuż rzędów tych prowizorycznych łóżek, Harry naliczył osiemnastu pacjentów, z których wielu było niezbyt starannie opatrzonych, a wszyscy...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

Zazwyczaj w literaturze przed-
miotu dokonywano pewnego rodzaju �uzgodnienia" tych informacji przez
po��czenie ich w sztuczn� ca�o��52. Tak wi�c miejsce �mierci �w. Brunona
mia�o by� na pograniczu nie dw�ch, lecz trzech kraj�w: Prus, Litwy i Rusi.
Rzut oka na map� sugerowa�, �e chodzi�o o Ja�wie�, kt�ra le�a�a na pograni-
czu wspomnianych trzech kraj�w. St�d zrodzi� si� wniosek, �e �w. Bruno
zgin�� w Ja�wie�y w czasie chrystianizacji tego ludu53. Ten typ rozumowa-
nia podda� krytyce J. Bieniak, kt�ry wskaza� na b��dno�� takiego rozumowa-
nia i podni�s�, �e zar�wno autor rocznik�w kwedlinburskich, jak i Thietmar
korzystali z jednego wsp�lnego �r�d�a, kt�rym by�a relacja polskiego pocho-
dzenia54. Relacja ta przenikn�a do Niemiec za po�rednictwem polskiego
�rodowiska ko�cielnego lub dworskiego. W relacji tej by�a niew�tpliwie mo-
wa o tym, �e �w. Bruno zgin�� na pograniczu dw�ch (a nie trzech) kraj�w:
Rusi (nazwa wyst�pi�a zar�wno w rocznikach kwedlinburskich, jak i u
Thietmara) i Prus (Litwy). W tym kontek�cie Litwa by�a rozumiana jako
cz�� Prus, zgodnie zreszt� z obiegow� opini� w Polsce, kt�ra polega�a na
nazywaniu �Prusami" wszystkich plemion ba�tyckich55. R�wnie� dla auto-
r�w niemieckich �Litwa" by�a poj�ciem nie znanym, st�d nieraz wprowa-
dzali oni poj�cie bardziej og�lne i zrozumia�e dla nich, tj. �Prusy". Takie ro-
zumowanie, polegaj�ce na uznaniu Litwy za cz�� Prus, pozwoli pogodzi�
wszystkie trzy �r�d�a informuj�ce o �mierci �w. Brunona. Miejscem tym by-
�y wi�c Prusy, na kt�re wskazywa� sam uczestnik tej misji - wspomniany ju�
kapelan Wipert.
Sama nazwa �Litua" (odpowiada terminowi �Litva") jest niew�tpliwie po-
chodzenia s�owia�skiego; przyjmuje si�, �e ruskiego. Tak wi�c ruska nazwa
I ,itwy sta�a si� podstaw� nazwy polskiej �Litwa"56. Jest to wa�ne stwierdzenie w
kontek�cie stosunk�w polsko-Iitewskich w okresie najdawniejszym.(Ru� za-
pewne wcze�niej od Polski zapozna�a si� z Litw� i w jakim� sensie by�a
po�rednikiem mi�dzy obu krajami w okresie najdawniejszym, poczynaj�c od
pocz�tku XI wlWracaj�c za� do �w. Brunona, warto zwr�ci� uwag� na jego po-
byt na Rusi w 1007 r. M�g� tam dowiedzie� si� o Litwie od Rusin�w, kt�rzy -
w przeciwie�stwie do Polak�w - rozr�niali Prus�w od Litwin�w57.
52 J. Bieniak, Wyprawa..., s. 191.
53 Tam�e, s. 191 przyp. 46. Do tego zestawienia mo�na doda� nowsz� literatur�, np.:
11. �owmia�ski, Pocz�tki Polski, T. 5, Warszawa 1973, s. 606 przyp. 1852; Z. Ivinskis, Lietu-
f'iw..., s. 119.
54 J. Bieniak, Wyprawa..., s. 191-192.
55 Tam�e, s. 193.
56 L. Bednarczuk, Stosunki etnolingwistyczne na obszarze Wielkiego Ksi�stwa Litewskiego,
�Acta Baltico-Slavica", T. 22:1994, s. 111.
57 E. Gudavi�ius, �Lietuuos" vardas Xl a. - XII a. Ipuses saltiniuose, �Lieruvos TSR Mo-
kslu Akademijos Darbai", 1983, nr 3, s. 80.
23
W sumie mieliby�my dwie teorie dotycz�ce lokalizacji miejsca �mierci
�w. Brunona: tradycyjn� (Ja�wie�) i now� J. Bieniaka (Prusy). Do tego dosz�a
jeszcze jedna teoria � litewska. Cz�ciowo pisa� o niej wspomniany wy�ej
J. Bieniak, kt�ry stwierdzi�, �e misja �w. Brunona �pod��a�a na Litw�"58. Nie
poda� jednak �adnych dowod�w dla uzasadnienia swojego stanowiska.
Rzecz t� rozwin�� historyk litewski E. Gudavic"ius, kt�ry nie mia� w�tpliwo-
�ci, �e misja ta by�a zwi�zana z Litw� �w �cis�ym znaczeniu"59. Badacz ten
podda� analizie nazw� rzeki �Alstra", do kt�rej wrzucono g�ow� �w. Bruno-
na (wed�ug p�niejszego, XIV-wiecznego �r�d�a). Uzna� on, �e by�a to na-
zwa nies�owia�ska, ba�tycka i rzeki o tej lub zbli�onej nazwie le�a�y na po-
graniczu Litwy (w szerokim rozumieniu) i Rusi60. Sprawa lokalizacji tej rzeki
nie jest jednak pewna i inni badacze s� odmiennego zdania61. Zatem nie ma
pewno�ci w tej sprawie.
Podsumowuj�c rozwa�ania o misji �w. Brunona, stwierdzam, �e nie
mo�na jej wi�za� ze stosunkami polsko-litewskimi. Misja ta mia�a wpraw-
dzie silny w�tek polski, ale raczej nie litewski. Literalnie rzecz bior�c,
wzmianka o �mierci �w. Brunona dotyczy�a bowiem nie Litwy, lecz pograni-
cza rusko-litewskiego (czy szerzej - pruskiego w znaczeniu �ba�tyckiego").
Mo�na jedynie wyrazi� przypuszczenie, �e Polacy w tym czasie wie-
dzieli ju� co� o Litwie.
58 J. Bieniak, Wyprawa..., s. 192-193. Podobnie: Z. Kiaupa, J. Kiaupiene, A. Kunce-
vi�ius, op. cit., s. 46 (chcia� ochrzci� Litwin�w); J. Tyszkiewicz, Mazowszep�nocno-wschod-
nie we wczesnym �redniowieczu, Warszawa 1974, s. 141.
59 E. Gudavi�ius, �Lietuvos" vardas..., s. 80-81. W swoim ostatnim artykule E. Guda-
vi�ius \�v. Brunono misija, �Darbai ir Dienos", T. 3(12): 1996, s. 115-128] stwierdzi� r�w-
nie�, �e misja ta odby�a si� w Litwie. Tak wi�c pierwszy chrzest Litwy odby� si� ju�
w 1009 r., a nie w 1251 za Mendoga.
60 Tam�e, s. 80.
61J. Bieniak, Wyprawa..., s. 192 przyp. 48.
Rozdzia� II
JA�WIE� I JEJ ROLA W STOSUNKACH
POLSKO-LITEWSKICH
1. Og�lne wiadomo�ci o Ba�tach. 2. Dzieje Ja�wie�y.
3. Literatura
1. Og�lne wiadomo�ci o Ba�tach
Ba�towie to jeden z lud�w indoeuropejskich, do kt�rych nale�� m.in. S�o-
wianie i Germanie1. W�a�nie S�owianie byli najbli�si Ba�tom, na co wska-
zuje wsp�lnota ba�tos�owia�ska, kt�ra mia�a istnie� w II tysi�cleciu p.n.e.
(sprawa jest dyskusyjna). Najdawniejsze wiadomo�ci o Ba�tach s� niepewne
i opieraj� si� na ma�o konkretnych danych archeologii. Przypuszcza si�/ �e
kolebk� Ba�t�w by�o dorzecze g�rnego i �rodkowego biegu Dniepru. Nad
wybrze�e Morza Ba�tyckiego mieli oni przyby� w po�owie I tysi�clecia p.n.e.
lak wi�c ich obszar zasiedlenia by� ogromny, od Ba�tyku (mi�dzy doln� Wi-
s�� a Zatok� Rysk�) do Dniepru oraz g�rnej Wo�gi i Oki. Ba�towie dzielili si�
na trzy grupy: naddnieprza�scy, wschodni i zachodni. Pierwsi z nich ulegli
slawizagi ze strony S�owian wschodnich (Krywicz�w i Dregowicz�w). Nie-
mniej tragiczne by�y losy Ba�t�w zachodnich (Prusowie i Ja�wi�gowie)
i wschodnich (przodk�w Litwin�w i �otyszy), mieszkaj�cych w rejonie Ba�-
lyku. Na pocz�tku II tysi�clecia n.e. (do XII w.) Ba�towie ci dzielili si� na
11 plemion i zwi�zk�w plemiennych. Ich rozsiedlenie przedstawiono na ma-
pie 1. W �wietle tej mapki wida�/ze najbardziej na zach�d i po�udnie miesz-
kali Prusowie i Ja�wi�gowie. Ci pierwsi si�gali do dolnej Wis�y i �rodkowe-
go biegu Narwi i Biebrzy. JsTa tym odcinku Prusowie s�siadowali z polskimi
1 Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. T 1, Warszawa 1995, s. 342: has�o Ba�towie;
Z. Kiaupa, J. Kiaupiene, A. Kuncevi�ius, op. cit., s. 22, 34-42.
25
Ksi�stwami: Pomorskim (Gda�skim) i Mazowieckirru<2?-kolei na wsch�d od
Prus�w mieszkali Ja�wi�gowje, o kt�rych b�dzie bli�ej mowa w nast�pnym
podrozdziale.;|5opiero za Ja�wi�gami by�y trzy plemiona litewskie: w�a�ciwi