Zagadnienie z�o�onych zwi�zk�w r�nych aspekt�w i kategorii warto�ci mo�na wyja�ni�, odwo�uj�c si� do przyk�adu z dziedziny muzyki...

Odnośniki

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.
Przykładowo, poniższe wyrażenie:Dim targetNumber As Integer = CType("12", Integer)jest odpowiednikiem następującego wyrażenia:Dim...
Tak więc nie można też ustalić, czy pewne rodzaje literackie ukształtowały się raczej pod naciskiem zjawisk realnych, czy raczej — norm kulturowych jako...
““Zabij go, Tanneguy!”“ A teraz - de Giac roześmiał się konwulsyjnie - teraz ten człowiek, pod którego władzą było tyle prowincji, że można by nimi...
I po cóż to wszystko, po cóż te wyrzeczenia dla sprawy tak od początku przegranej? Jakby z odkrytej karty czytać było można...
• skrzynia biegów, długa – ponieważ jest wiele szybkich partii (łuki, czasami proste), na których to właśnie dużą prędkością można sporo...
ciekawe i co mnie osobiście bardzo zaskoczyło — zdałem sobie spra- wę, że czasami pracując mniej i krócej, można było zrobić więcej, niż...
— Czy można ukryć całą rodzinę? — Nigdy nie była zbyt liczna...
Bitwę można było uważać za wygraną, lecz do jej końca było daleko...
Analiza ta wyja�nia nam r�wnie�, dlaczego poziom produkcji odpowiadaj�cy naturalnej stopie bezrobocia jest r�wnoznaczny z potencjalnym poziomem produkcji danego...
do�ywotnikiem a zobowi�zanym takie stosunki, �e nie mo�na wymaga� odstron, �eby pozostawa�y nadal w bezpo�redniej ze sob� styczno�ci, s�d na��danie jednej z...

Smutek to uczucie, jak gdyby się tonęło, jak gdyby grzebano cię w ziemi.

Kto� mo�e; uznawa� nowoczesn� muzyk� atonaln� za najwy�sz� posta� sztuki wsp�czesnej. Muzyka ta stanowi wi�c dla niego warto��, niezale�nie od tego, czy jej rzeczywi�cie s ucha, czy nie. Poniewa� os�b o podobnych pogl�dach jest wiele, muzyka ta stanowi uznan�
Aksjologiczne kryterium kultury symbolicznej
125
warto�� kultury. Jednocze�nie cz�� tych os�b mo�e odczuwa� jako pi�kne i sprawiaj�ce im faktyczn� przyjemno�� tylko dzie�a muzyki klasycznej. Dla jakich� przyczyn i tej muzyki mog� oni nie s�ucha�. �wiadomo�� w�asnych zami�owa� sprawia, �e muzyka klasyczna jest dla nich sfer� warto�ci odczuwanych - aktualnie, a nie tylko potencjalnie - natomiast tylko potencjalnie stanowi ona ich warto�ci autoteliczne. Realizacja jest bowiem warunkiem koniecznym, cho� bynajmniej nie wystarczaj�cym, autotelicznych prze�y�. Taki przynajmniej wniosek wynika z koncepcji autoteliczno�ci jako �ycia chwil�, kt�ra zosta�a tutaj przyj�ta po dokonaniu pewnych zastrze�e� i uzupe�nie� wynikaj�cych z przeniesienia tego poj�cia poza sfer� wy��cznie estetycznych zjawisk. Okre�lenie warto�ci jest w og�le trudnym zadaniem, poj�cie warto�ci autotelicznych wi��e si� za� z pomno�eniem trudno�ci. Ilustracja og�lnych wywod�w konkretnymi przyk�adami mo�e u�atwi� okre�lenie tego typu warto�ci i zwi�zanych z nimi postaw. W przyk�ady zaczerpni�te z literatury pi�knej obfituj� cytowane fragmenty dzie�a Ossowskiego. Brak w nich jednak odwo�ania si� do �r�d�a, kt�remu wydaje si� szczeg�lnie bliska koncepcja �ycia chwil�, tj. do Fausta Goethego. Warunkiem realizacji Faustowego paktu z Mefistem mia�o by� w�a�nie osi�gni�cie stanu, w kt�rym Faust got�w by� powiedzie� mijaj�cej chwili: �Trwaj, jeste� pi�kna!"* Ani idylla mi�osnego epizodu Ma�gorzaty w blasku przywr�conej m�odo�ci, ani kontakt z klasycznym pi�knem uciele�nionym w postaci Heleny nie sk�oni�y Fausta do tego wezwania. Uczyni�o to dopiero przewidywanie realizacji dzie�a przynosz�cego korzy�ci ludziom przez zwyci�stwo nad si�ami przyrody.
Charakterystyczne jest, �e w dramacie Goethego najwy�sza pozycja w hierarchii autotelicznych warto�ci przyznana zosta�a nie najbardziej typowym ich estetycznym i ludycznym lub hedonistycznym formom, lecz temu bardzo z�o�onemu uk�adowi motywacyjnemu dozna� umieraj�cego Fausta, prze�ywaj�cego �najwy�szy moment" swego �ycia. Stanowisko Goethego w obliczu kresu jego w�asnego �ycia, bogatego w obcowanie z warto�ciami, jest przyk�adem, jak wiele postaci autotelicznych warto�ci znale�� mo�na w obr�bie kultury symbolicznej i poza ni�. Ograniczaj�c si� do kultury symbolicznej nale�y rozwa�y� zw�aszcza dwie wa�ne dziedziny potencjalnych warto�ci autotelicznych: sfer� wiedzy i religii.
Alfred Kroeber, tworz�c continuum dziedzin kultury rozci�gaj�ce si� od kultury bytu do kultury warto�ci, umie�ci� nauk� blisko jego �rodka ze wzgl�du na jej cz�ciowo instrumentalny, cz�ciowo nieinstrumentalny charakter. Doda� trzeba, �e Kroeber w cytowanym studium odnosi� poj�cie warto�ci wy��cznie do niein-strumentalnych element�w kultury. Zgodnie z przyj�tym tutaj rozumieniem poj�cie warto�ci jest szersze, a granic� mi�dzy instrumentalnymi a autotelicznymi zjawiskami wyznacza nie funkcja, lecz aktualna motywacja ich realizator�w, zar�wno tw�rc�w, jak odbiorc�w.
* �Zum Augenblicke diirff ich sagen: Yerweile doch, du bist so sch�n! [...] Yorgefuhl von solchem hohen Gliick geniess ich jetzt den h�chsten Augenblick". (Goethe, Faust, cz. I, Studierzimmer i cz. II, akt 5).
126
Socjologia kultury
Si�gaj�c do relacji introspekcyjnych, mo�na przedstawi� postacie autotelicz-nych prze�y� zwr�conych ku r�norodnym warto�ciom. Bertrand Russell pisa� w swej Autobiografii (1996), �e w wieku jedenastu lat rozpocz�� pod kierunkiem starszego brata studia nad Geometri� Euklidesa: �By�o to jedno z wielkich wydarze� w moim �yciu, r�wnie ol�niewaj�ce jak pierwsza mi�o��. [��] Od tej pory a� do chwili, kiedy sko�czy�em z Whiteheadem Principia Mathematica maj�c lat trzydzie�ci osiem, matematyka by�a moim g��wnym zainteresowaniem i g��wnym �r�d�em szcz�cia".
W okresie m�odo�ci Russella praktyczna rola matematyki, cho� nie tak rozleg�a, jak w dobie rozwoju cybernetyki, by�a oczywista, ale nie ulega w�tpliwo�ci, �e to nie my�l o mo�liwych instrumentalnych zastosowaniach wiedzy matematycznej napawa�a Russella szcz�ciem w czasie studi�w matematycznych. Gdy za� pisze on, �e ch�� dowiedzenia si� czego� wi�cej w dziedzinie matematyki powstrzyma�a go od samob�jstwa w momencie m�odzie�czego kryzysu psychicznego, nie ma niew�tpliwie na my�li ewentualnych instrumentalnych rezultat�w tych studi�w, np. dla w�asnej kariery �yciowej, ale bezpo�redni�, autoteliczn� nagrod� znajdowan� w procesie poznania.
S� w takich procesach poznawczych wszystkie g��wne elementy okre�laj�ce postaw� autoteliczn�: bezinteresowno�� i rozkosz, �wiadomie por�wnywana przez Russella do hedonistycznego doznania erotycznego, jest element wyrafinowanej zabawy i d��enie do celu, kt�re nie zaprzecza okre�leniu autoteliczno�ci jako �ycia chwil�, bo rozk�ada si� na wiele moment�w naj�ci�lej skoncentrowanej kontemplacji, niewolnej od koszt�w wysi�ku, ale stanowi�cej samoistn� nagrod�.